Wie was Adriaan Donker? - Stichting Hoochhoutwout

Wie was Adriaan Donker?

door C. de Boer

Adriaan Donker is als enig kind geboren op 28 juli 1916 te Hoogwoud en heeft zijn hele leven gewoond in de ouderlijke boerderij aan de Koningspade 31. Zijn ouders waren afkomstig uit een eeuwenoud boerengeslacht uit Westfriesland. Adriaan was een gevoelig kind en had moeite zijn plaats te vinden in het leven. Na de dood van zijn ouders is hij altijd alleen gebleven. In diverse onderkomens en caravans op het boerenerf woonden of verbleven mensen van diverse pluimage. Mensen die zich moeilijk konden handhaven in het maatschappelijk c.q. dagelijks leven konden op zijn sympathie rekenen, ook al betekende dat soms misbruik.

Reeds op zeer jonge leeftijd - Adriaan meende zelf toen hij acht jaar oud was -had hij oog en liefde voor 'Antiek en Oud' Hij was daardoor geen collectio-neur, maar verzamelaar. Zijn verzameling heeft daardoor de charme van herkenning door de bezoeker van het Adriaan Donker Museum. De vele voorwerpen of attributen zo U wilt, heeft hij zijn hele leven verzameld. Veel van (verre) familieleden direct gekregen, maar ook veel door vererving en een enkele keer door koop. Na verloop van tijd brachten ook anderen inbreng in zijn toen nog prive-museum. Al zijn tijd besteedde Adriaan aan zijn verza-meling, waarbij het contact met mensen voor hem onmisbaar was. Treffend is het ware verhaal dat hij twee dagen met zijn auto -een zwarte Citroen-Traction- door Westfriesland reed om een enkele bloedkoraal te bemachtigen, welke hem door een bepaalde familie in het vooruitzicht was gesteld.

Toen Adriaan op 11 september 1984 overleed, trad de eerder door hem in het leven geroepen Stichting in werking en hebben het bestuur en de vrijwilligers zijn taak overgenomen.

De Westfriese stolpboerderij 'West-Frisia'

We nemen aan dat in 1857 herbouw, na sloop, heeft plaatsgevonden. De gevelsteen aan de voorkant van de boerderij laat het volgende opschrift zien:

A. Jb. Groot

G.J. Konijn

1857

Grootvader Adrianus Donker huwde op 24 april 1878 Grietje Zeilemaker uit Twisk. Zij boerden aanvankelijk in Winkel. In 1905 kochten zij de boerderij aan de Koningspade. Adrianus bleek een vooruitstrevende boer te zijn en behoorde dan ook tot de oprichters, en werd de eerste voorzitter, van de voormalige zuivelfabriek 'Aurora' in Opmeer. Hij heeft deze functie 12 jaar bekleed. Hij was een echte vergaderboer en ging dus veel de 'voordam' uit. Zijn zoon Cornelis Donker trouwde met Maartje Gütker uit Burgerbrug op 29 april 1915 en nam in 1926 de boerderij over na het overlijden van z'n vader Adrianus.

In 1964 was het Adriaan die, als enig kind, de honneurs op 'West-Frisia' overnam en later aan het bedrijf een geheel andere richting gaf, nl. het museale.

Adriaan samen met zijn vader in de boerderij die toen nog zijn oorspronkelijke funktie bezat.

Doel van de Adriaan Donker Stichting

De Adriaan Donker Stichting is bij akte op 24 mei 1983 gepasseerd en heeft als doel:

De inrichting van, het beheer over, en de instandhouding van de boerderij aan de Koningspade 31 te Hoogwoud, als museum van voorwerpen in de ruimste zin van het woord, gebruikt in woon-en werkgedeelten van een Westfriese boerderij in het bijzonder en het Westfroese burgerleven in het algemeen.
De instandhouding van de Kapel - opgericht ter nagedachtenis aan Graaf Floris V.
De openstelling van gemeld Museum en bedoelde Kapel voor het publiek.
De roerende museumgoederen dienen behouden te worden en tentoongesteld te worden.
De boerderij dient in de oorspronkelijke staat te worden behouden.

Het eerste en nog zittende stichtingsbestuur:

J. Gutker (Voorzitter vanaf 1984)

J. Gutker de Geus (Secr. Penningmeester van 1984 - 1986)

W.S.P.P. de Leeuw (Vice-Voorzitter vanaf 1984)

D. Schuytemaker (Bestuurslid vanaf 1984)

N. Lont (Secretaris van 1986 tot 1994)

C. Modder (Bestuurslid vanaf 1994)

C. de Boer (Secretaris vanaf 1994)

Sinds 1986 treedt de heer P.M. Molenaar (Heerhugowaard) op als administrateur. Vanaf 1985 wordt de museumboerderij beheerd door de Fam. Alders die sinds 1989 woonachtig is achter de boerderij in een tot woonhuis verbouwde veeschuur. De officiële heropening van het museum als rijksmonument, bestaande uit de boerderij met de tot beheerderswoning omgebouwde veeschuur, heeft plaatsgevonden op 24 juni 1989 door gedeputeerde Mevr. Mr. F.G. van Diepen-Oost.

De boerderij is geopend van 15 juni t/m 31 augustus, van dinsdagmiddag t/m zaterdagmiddag van 13.00 tot 17.00 uur. Groepen van minimaal 10 personen kunnen het gehele jaar terecht op afspraak.

De Stichting heeft de beschikking over 13 vrijwilligers t.b.v. rondleidingen en andere voorkomende werkzaamheden, o.a. het inventariseren van alle roerende goederen in en om de boerderij. Verder zijn er 3 vrijwilligers die de zorg voor het onderhoud van de tuinen om de boerderij op zich hebben genomen.

De vrijwilligers zijn: J.J. de Zeeuw, A. de Vries-Commandeur, Fam. Klomp, B. Knobbe, B. de Haan-Appel, L. Groen, M. Hoogenbosch, M. Peters, M. Plas-Ham, N. Lont, T. Appel, M. Pijper, H. Verhulst, K. Knobbe, J. v.d. Gracht en A. Beemsterboer, R. Beemster-Dekker en A. Ross.

De belangstelling voor ons museum neemt jjaarlijks toe en bedroeg in 1995 ruim 1750 personen.

Jaarlijkse exposities

Jaarlijks worden er in de 'Hooiberg' exposities gehouden. Wij denken hierbij o.a. aan het op 500 meter afstand van de boerderij gevonden skelet van een jongeman uit een nederzetting uit de enkelgrafcultuur, +/- 4500 jaar geleden. De jongeman heeft de naam gekregen van 'Kees', vernoemd naar de eigenaar van het land, Kees van Berkel (woonachtig op Herenweg 104). Landinrichting 'de Gouwe', bakkerij Jonker, zuivelfabriek 'Aurora', schilderijen, etc.

Voor dit jaar (1996) een expositie over de Westfriese Omringdijk die ook is opgenomen in een fietsroute van de ANWB, route 3. De expositie zal voornamelijk betrekking hebben op het dijkgedeelte bij Aartswoud. Bovendien in 1996 een expositie rond Graaf Floris V en Hoogwoud.

Een wandeling om en in de boerderij

Een wandeling door de boerderij, en daar omheen, ademt een sfeer uit van rust en nostalgie. Elke vergelijking met andere agrarische musea is niet mogelijk. Het is of Adriaan er gister is uitgestapt. Je zult dan ook altijd de persoon 'Adriaan Donker' hierin herkennen. De vele bezoekers worden vrijwel altijd door onze vrijwilligers begeleid en van de nodige informatie voorzien.

De ontvangst vindt plaats in de 'Hooiberg' waar (meestal) een inleidend woordje wordt gehouden. Van daaruit gaat men naar de dars met z'n oude boerenwagens ofwel disselwagens. Deze zijn voorzien van teksten op de achterzijde.

Een prachtig voorbeeld van een tekst achter op een boerenwagen zoals die te vinden is op museumboerderij 'West-Frisia'.

Vanuit de dars naar boven gekeken krijgt men een indruk van de indrukwekkende ruimte van de boerderij. Je ziet het vierkant, de sparren, het riet en de zolders. Ook de grote schoorsteen, waar vroeger de hammen in werden gehangen, is duidelijk zichtbaar. Vanuit de dars naar de korte regel waar in het verleden de stier en de pinken in de wintermaanden gestald stonden. In de zomermaanden, van 1 mei t/m Hoornse koemarkt op de 2e woensdag in november, had men zomerstal en kon men pronken met veel antieke gebruiksvoorwerpen. Het z.g.n. 'Staltje' werd ingericht voor bewoning en dat bespaarde veel werk en slijtage in het permanente woongedeelte. De boerin had het immers in de zomermaanden extra druk met het zelf kazen en boenwerk. Op de lange regel staat nu veel melk- en kaasgereedschap, afgewisseld met een schitterende arreslee en daarbij hehorende tuigen.

Het woongedeelte is nog precies zoals men dat in het begin van de 20e eeuw kende. De woonkamer met z'n schouw, kabinet, bedstede, etc. geven u een indruk hoe men woonde en sliep.

Een aardige anekdote over een klein tafeltje

De overgrootmoeder van Adriaan was Grietje van der Oord. Zij woonde op een boerderij in Burgerbrug in de Zijpe. Toen haar man Cornelis Gütker gestorven was werd de hele inboedel verkocht, en werd boelhuis gehouden. Adriaans moeder was toen nog jong. Zij had bij oma in de voorkamer al vaak dat leuke tafeltje zien staan, dat diende als naaimachinetafeltje. In de vroege morgen van de boeldag, verstopte zij het tafeltje in het hol (=keldertje onder een bedstee). Toen de veiling aan de gang was, miste een schoonzoon van Grietje van der Oord het tafeltje. Hij had opdracht van zijn vrouw, juist dat meubelstukje te kopen. Alles werd nagezocht, doch geen tafeltje te vinden. Toen de boeldag voorbij was, smokkelde Adriaans moeder het tafeltje naar huis. Het staat nu nog onder het raam in de woonkamer.

De Schouw zoals aanwezig op de boerderij.

De Chinese vazen

Adriaans oud-grootvader was Jan Cornelis Winkel, geboren 1738. Deze was kapitein op een fluijtschip, genaamd 'De Postgalerij'. Fluijtschepen werden in de 17e en 18e eeuw gebruikt voor de vrachtvaart. Het boovendek was smal, de buik dik. Hij woonde op een boerderij in Twisk. Als hij op zee was werd die beheerd door zijn vrouw Grietje Sijp, afkomstig van de Gouwe nr. 48 in Hoogwoud. Op een van zijn reizen kocht Jan Cornelis Winkel een paar Chinese vazen. Deze staan nu in de woonkamer van de museumboerderij.

Ook het 'buitengebeuren' is meer dan de moeite waard met het fraaie boerenerf met de kapel ter nagedachtenis aan Roomskoning Willem II en diens zoon Floris V.

Sociale contacten

Adriaan onderhield veel contacten, in het bijzonder met de bezoekers van zijn museum. Het Westfriese dialect uit de mond van Adriaan was een genot om aan te horen. Zijn rondleidingen werden zeer gewaardeerd en gaven aan hoe er vroeger geleefd en gewerkt werd op zijn boerderij 'West-Frisia' Hij had iets met kinderen en kon daar bijzonder van genieten. Vele scholieren brachten een bezoek en konden zich frank en vrij uitleven. Centraal heeft altijd gestaan educatieve voorlichting. Men kon altijd terugzien op een geslaagde dag. Ook de wat oudere jeugd maakte gebruik van zijn gastvrijheid in de boerderij. De 'Hooiberg' stond hierbij centraal, De jeugdvereniging 'De Hooiberg', was de voorloper van de huidige jongerenvereniging Pardoes.

Ook zagen we Adriaan veel op braderieen met z'n spinnewiel. Binnen- en buiten-landse reizen schuwde hij evenmin. Hij heeft vele reizen gemaakt naar verre landen. Z'n reisbeschrijvingen, en dat zijn er veel, liggen in de boerderij.

Adriaan zoals hij vele malen te bewonderen was op braderiën.

Adriaan was een bijzonder mens, als boer niet helemaal geslaagd, maar als verzamelaar en door z'n sociale bewogenheid een dorpsgenoot die nog dagelijks wordt genoemd met betrekking tot 'zijn museum'. Als hij het alleen bij het boerenvak had gehouden was dat waarschijnlijk anders geweest. Toch wel uniek, vindt u niet?

We hebben het eerder genoemd dat Adriaan van schrijven hield. Een goed voorbeeld hiervan is de geschiedenis van Roomskoning Willem II en zijn zoon Floris V dat hij op papier heeft gezet en in boekvorm heeft uitgegeven. Ook het schrijven in 't Westfries ging hem goed af. De beschrijving van 'De Boerenplaas en heur anhang' is daar een goed voorbeeld van. De Westfriese klederdracht waaraan hij zelf veel aandacht heeft besteed, heeft hij ook aan het papier toevertrouwd. Met name aan de hoofdtooi, welke deel uit maakt van een der rijkste klederdrachten van ons land.

Een voorbeeld van de Westfriese hoofdtooi.

Enkele teksten

Buiten op het boerenerf vinden we een aantal beschrijvingen, met een spijker gegrift in cementen platen. Hieronder de teksten zoals Adriaan heeft geschreven:

Ter herinnering aan mijn Grootvader A. Donker en mijn Vader C. Donker en M. Donker-Gütker die op deze boerderij geleefd en gewoond hebben waar ik zelf geboren ben als jongen gespeeld later gewerkt en bomen heb geplant. In 1905 zijn mijn Grootouders geb. te Twisk later wonende te Winkel waar mijn Vader is geboren met zijn drie zussen en broer naar Hoogwoud gekomen. Niemand wilde toen deze Boerderij aankopen. Het land was in slechte staat. Er werden toen op de 16 hA volgens Overleveringen 12 koeien gemolken 6 hokkelingen en 6 kalveren gehouden bij het bedrijf was toen een ierpoel met een plee gebouwd op vier poten en een melkbon waar de koeien werden gemolken. Mijn grootvader was de eerste die een ierkelder liet bouwen in de gemeente Hoogwoud en kalk en kunstmest toen in opkomst aan bemesting toepaste. Op datzelfde land toen 22_ ha groot werden 27 koeien gemolken, 8 hokkelingen en 10 kalveren 100 varkens gehouden. Het bedrijf werd door mijn vader voortgezet, die twee stamboekkoeien kocht Alida en Saar. Opa richtte de zuivelfabriek Aurora op te Opmeer. Dit gaf veel tegenstand door de bevolking. Men had hier veel kazende boeren en dagfabriekjes. Opmeer vond die de plek om te bouwen. Het is door hem alleen tot stand gebracht en zijn tegenstand te weten te overwinnen: voor de eerste keer had men toen 42 kazen.

Vastgelegd 4 maart 1973. Door Adrianus Donker Czn Koningspade Hoogwoud

Adriaan in een prachtige sfeer impressie (1972).

Graaf Willem II gesneuveld tegen de West-Friezen in de Lage hoek nabij Hoogwoud de 27-1-1256 begraven aan de Zuider Koningspade Boerderij ten Westen heet nog het Spookhuis. Door die Spookerij is het lichaam weer opgegraven, en herbegraven aan de Noorder Koningspade ten noorden van deze Capel onder een dorsvloer, in een Boerderij Zijn zoon Graaf Floris V heeft tot 4 maal teruggeslagen te zijn, ons toch overwonnen. Op een aanwijzing van een oud man heeft hij het lijk van zijn vader gevonden en liet het gebeente over brengen per Paard naar Utrecht daar vandaan naar Middelburg en is daar weer begraven in de Abdij voor het Hooge Altaar. Floris liet die boerderij afbreken en liet op die plek een Capel bouwen en gaf deze land en goederen en geld voor Capel en Priester en werden onderhouden. Hij wijdde de Capel aan de heilige Maagt Maria en een keer in de maand hield de Priester er een dienst in, dit was in 1282. Het was hier een gehugt. Maar deze ontvolkte. Floris V werd door de edelen vermoord in juni 1296. De capel werd afgebroken omstreeks 1315. Tekening Capel de Kloe. De Helder. Bouwer Th. Groenewoud. Hoogwoud.

15 mei 1970

Adr. Donker Czn

Koningspade Hoogwoud

Graaf Floris V Kirrel God. Hij gaf Hoorege en lijfeigenen Vrijheid, hun eigenen bestaan en West-Friezen gaf hij hoge Posten en beambten liet dijken verzwaren stichte Graafschappen. Dit was in tegenzin van de Edelen. Zijn Vader die tot Koning was in Aken heeft eerst begraven gelegen aan de Zuider Koningspade onder een haartvuur daarna na hier. Het perseel land ten noorden van hier heet nog de Kapelerij of Roomse kerk in de Volksmond het kerkestikkie. De opbrengst daar van was voor Priester en Capel te onder houden. In de 1920ger jaren zijn de argiefen van het Raadhuis verdwenen. Brokstukken en eenige voorwerpen zijn hier de getuigen van, geschiedenis schrijfers in oude Boeken hebben me verder geholpen. Veel is er verloren gegaan. Zoo dit weer in eere is hersteld door de maker Th. Groenewoud te Hoogwoud verder Adr. Donker Czn Hoogwoud Noorder Koningspade.

Wij hebben geprobeerd in een kort bestek een beeld te geven van het leven van Adriaan Donker op de boerderij 'West-Frisia'. Van veehouderij naar museum is een proces geweest waarin Adriaan zich uitstekend heeft kunnen vinden. Het enige museum in onze gemeente staat steeds in de belangstelling en zal dit ongetwijfeld blijven. 'Het heeft iets' en als je daarin de levenswijze van Adriaan wilt herkennen dan ga je na een bezoek voldaan naar huis en kom je zeker een keer terug. Dit is ook een van de redenen dat bestuur en vrijwilligers enthousiast bezig zijn met hun hobby, want het is heel leuk werk dit te kunnen en mogen doen.