Kroniek van Olfert Schermer

(een legendarische dagboekschrijver)

Bewerking door Louis Groen en Erik Mooij

Waarom zou je een kroniek opnemen in de uitgave van de Stichting Hoochhoutwout? Hiervoor is een heel belangrijke reden; een zorgvuldige kroniek geeft een goed beeld van de tijd waarin zij is geschreven. Zij vertelt ons iets over de mensen, hun gewoonten, het weer, de prijzen en de ontwikkelingen. Veel kronieken of dagboeken zijn verloren gegaan. Daarnaast zijn niet alle kronieken even volledig en consistent bijgehouden waardoor zij een fragmentarisch geheel vormen.

 

De kroniek van Olfert Schermer daarentegen is een zeer uitgebreid werkstuk dat consistent is bijgehouden en blijk geeft van opmerkzaamheid van de auteur. Door zijn werkzaamheden als caféhouder kwamen veel dingen hem ter ore. Dit tezamen met zijn brede maatschappelijke belangstelling maken zijn kroniek tot een belangrijke bron voor historisch onderzoek. Daarnaast is het een zeer lezenswaardig werk dat het verdient om in gedrukte vorm vastgelegd te worden. De originele kroniek bestaat uit twee delen en loopt van 1877 tot en met 9 mei 1938.

Wie was Olfert Schermer?

Hij werd geboren op 10 januari 1861 te Hauwert (gemeente Nibbixwoud), als zoon van Jacob Schermer (overl. Hem 23-10-1900) en Trijntje Jongjan (overl. Hem 23-02-1910). Zijn naam wordt soms als Olvert geschreven, ter onderscheid van die van zijn oudere broer Olfert die reeds jong overleden was (geb. Nibbixwoud 23-12-1858, overl. aldaar 25-07-1859), maar wij kennen hem ook als Olfert. Hij was herbergier, veekoopman, landman, bouwman en landbouwer, net als zijn vader. Van zijn moeder Trijntje, die bakkersdochter was, zal hij zijn belangstelling voor de middenstand hebben geërfd.

Hij trouwde op 28 april 1887 te Hoogwoud met Jacoba Appel (geb. Heerhugowaard 05-11-1865, overl. Hoogwoud 02-03-1937), dochter van Jacob Appel, Landman, en Antje Spaander. In 1887 kochten Olfert en zijn vrouw de Hoogwoudse herberg 'De Hoop' Vreemd is dat Schermer zegt dat >>wij hier zijn gekomen<< in >>1887<< aangezien hij volgens het bevolkingsregister van de toenmalige gemeente Hoogwoud op 4 september 1889 vanuit zijn geboorteplaats gemeente Nibbixwoud in Hoogwoud is komen wonen. Van café 'De Hoop', tegenwoordig ’t Huis van Egmond genaamd, was Olfert de herbergier. Het vocht vloeide rijkelijk, terwijl het nieuws hem ter ore kwam. Aan de gevel prijkte het opschrift 'De Hoop-Kolfbaan-Burgerhotel'. Het café had immers een kolfbaan als extra die ook in 1999 nog aanwezig is en gebruikt wordt.

Hij hield sinds 1877 een dagboek bij (eerder dus dan J. Slooten zegt in zijn boek uit 1972 'Kent u ze nog...de Hoogwouders') waarin hij alle prijzen van de produkten, het weer, plaatselijke gebeurtenissen en die daarbuiten vermeldde. Het boek bevat een opsomming van alle mensen die in 1887 in de Kerkelaan (nu Burgemeester Hoogenboomlaan) woonden. Het familieleven van Olfert Schermer wordt nauwelijks door hem beschreven. In 1887 schrijft hij vrijwel niets in zijn dagboek op, ook niet over zijn huwelijk. Hij en Jacoba kregen twee kinderen, namelijk Jacob (geb. Hoogwoud 05-04-1889) en Trijntje (geb. Hoogwoud 08-07-1895, overl. Hoogwoud 15-09-1895). Olfert vermeldde in 1889 wel dat zijn vader in 't voorjaar naar Scharwoude verhuisde, maar over de geboorte van zijn zoon krijgen we niets te horen. Evenmin horen we iets over de geboorte en het overlijden van zijn dochter Trijntje in 1895, noch over het overlijden van zijn vader in 1900, dat van zijn moeder in 1910, of van zijn vrouw in 1937. Daarentegen passeren veel overlijdensberichten de revue, alsmede ongelukken, brand, faillissementen, diefstal, moord.

Olfert Schermer overleed te Hoogwoud op 16 oktober 1938, waarmee ook zijn, sinds 1877, bijgehouden dagboek abrupt eindigde.

De legendarische kroniekschrijver Olfert Schermer met zijn gezin voor zijn 
imposante woning Herberg 'De Hoop' in de Kerkelaan 
(thans 'Huis van Egmond' in de Burgemeester Hoogenboomlaan).

Verantwoording

De Stichting Hoochhoutwout zal de kroniek van Olfert Schermer in delen opnemen in haar jaarboeken. Het transcript is vervaardigd door Louis Groen. Gekozen is om een groot aantal zelfstandige naamwoorden zonder hoofdletter te herschrijven, om ze te kunnen onderscheiden van namen en duidelijker te zien waar een zin begint. Hier en daar is de interpunctie gewijzigd, zodat duidelijker wordt hoe de zin loopt en eindigt. Spelfouten zijn vrijwel overal intact gehouden, zodat men nog het eigen karakter van Schermers liberale beleving waarneemt. Ter wille van de leesbaarheid is hier en daar een ontbrekend woord(deel) geplaatst: tussen 'vierkante haken', bijvoorbeeld in 1877: k[oeie]; 1878: na[ar]; 1893: contreb[u]sie. Wat tussen 'kromme haken' staat (voorbeeld) is oorspronkelijk op die wijze door Schermer toegevoegd. Het 'Boek voor onbetaalde rekening' dat op het einde van deel 1 van de kroniek staat, is in het transcript ook op het einde van de desbetreffende jaren gezet, dat wil zeggen verdeeld over de jaren 1887, 1888, 1890, 1891, 1892 en 1893.

De Kroniek te beginnen met het jaar 1877

Dit jaar was vruchtbaar, de teelt was best, in de natijd heerschte er tongblaar onder 't vee; de natijd nat, de koeie vroeg na stal. Het vee was duur, geld k[oeie]: 25 a 30 cent. De kaas gauw f28 a f29. Het land heel duur; het meeste land wordt verk: a f4.000 per h.a., er is ook dat f5.000 a f6.000 de h.a. geldt.

1878

Wij hadden een vroeg voorjaar; de koeie lopen in weelde; de hooibouw best; in de nazomer heerscht er weder tongblaar onder 't vee. De koeie half nov: op stal, het is vreeselijk nat. Dit jaar de varkens geen geld waard, vet nog mager. De lammeren golde f17 a f18 per h.a. De koeie deze herfst heel duur, een 600£s koe [red.: £ wordt bedoeld de gewichtsaanduiding in ponden] gauw f220 a 230. De kaas dit jaar niet duur f32 a 33 de 100£ met Ook dit jaar de Groote Kerk P.C. te Hoorn door 't onweder, geheel afgebrand. Na[ar] men zegt dan was dat ook in het jaar 1838 gebeurd. Deze winter eene krabpe winter gehad en lang ook; Het land onder ijs en water; maar toch geen last gehad; de winter duurde tot feb uit.

1879

21 maart tot 27 maart vriest het zoo hardt, dat we rijden nog weer op schaatsen. April heel nat, 't land was dit voorjaar koud en nat met n.o. wind: halfweg mei de koeien in 't land maar weinig gras. Ook juni is nat, maar toch gewaslijk. Juli weer nat en koud, wij gingen met de dikke jas na 't hooiland; veel hooi dat bedorven is. Aug. en sep. veel water en ook koud. Voor de bouwerij is het heel slecht. Karwei gaf een paar £ most:2 h.a. erwten en bon: 1 h.a. aardappels op 't velt verrot: de rest slecht. Er heerscht onder de varkens thijves ziekte: en klauwzeer onder de schapen. Met de koemarkt aangv: 11000 st[uks]. een 600£ koe gauw f160 a f170 kalv 40 a 60. Halv nov: de beesten na stal. De 20st. nov: de winter begint; zij rijden al gauw op de schaats, het ijs is 1_ voet dik. De 28 dec. begon het 's avonds te regenen, de wind en regen hield een week vol tot 3 jan: en het dikke ijs is haast weg.

anno 1880

Feb 5 zondagen om de 40 jaren. Het hooi is slecht deze winter, stoffig en licht, en veel te kort. 10 jan: ons overh: verk: voor f22 stuk. 22 jan: 't begint weer te vriezen; wij reden op schaatsen, met mooi ijs tot 12 feb: toen begint het te dooien: blijft mooi weer. Wij hadden dit jaar in feb: vijf zondagen. 20 maart, lente, n-wind. Het is in maart heel droog: met veel n- en o. wind. De varkens zijn heel duur spek 7 a 8 stuivers: bigg: f14 bloedvarkens f30. De hooikaas gauw f44. 100£. Het hooi bij vele vroeg op: 't geld f35 de wagen. April en mei zijn heel droog en koud met n-o. wind. Er is geen drinkwater meer; vele zieke door 't slechte water. 3 juni 's avonds water uit een donderlucht, uit een n.o. Halfweeg juni best weer, tot juli uit; er wordt nog hooi genoeg geteelt. Aug: o. wind droogt dat, kaas tot 7 sep: en toen weer na wensch. De graskaas was in sep: f44 100£. Deze herfst is droog; oct: ook. Nov: op de markt aangevoerd 9000 stuks 600£s koe f150. De 20ste ons koeie op stal. Ons overh[ouders]: verk[ocht]. 14 st voor f23 en 15 st.: voor f20 stuk. Wij hadden deze maand sneeuw maar 't ging ook weer weg; en hadden mooi weer; zoo dat er met Kerstijd nog koeie buiten waren.

anno 1881

6 jan: Driekoningen begint het winteren, wij reden 3 dagen op de schaats; toen alles onder de vele sneeuw was, intusschen dooien en vriezen. De 6 maart waren wij eerst van de winter af. 20 maart, "lente" de wind zuid west, en 's avonds noord. April slecht weer, met veel vorst; de 28ste verandert 't. Mei: de koeie duur een goede koe gauw a f250. Week voor mei het hooi op, 3500£ gek: van P de Boer te Hem, a f30, 1000£. 2de mei ons vee uit, geen gras, altijd maar n-wind. 18 mei 't weer wordt best, tot 22 juni weer na wensch; zoo slecht als het stond, zoo best is het nu. Juni laat zich kennen aan zijn vruchtbaarheid, er is goed hooi geteeld, en best gewonnen. Juli droog, 't weer in aug: weer best weer, maar nat, en sep: ook. De bouwerij leid. Den 14 oct.: een storm gehad uit n-w. zoo zwaar, dat zware bomen wieren omver gegooid door de wind. Het gras is in deze maand al op. Met de koemarkt aangevoerd 7000 stuks vee, vlug verkocht en duur. 6 nov: 7 koeie van ons op stal, de laatste 28 nov: het weer is mooi. St. Nicolaas ons overhouders verk. voor f24.50 ck 10 stuks. Dec: mooi weer, zonder winter.

anno 1882

Jan: er is deze maand uit, nog geen vlokje geweest en ook geen nachtvorst; alle dagen damp en zacht weer, het heeft in 6 weken met geregend. Feb: een beetje vriezend, overdag zonneschijn; ook geen vlokje sneeuw, dat door menschen nog nooit is beleefd, altijd z. of z.w. wind. De eerste maart, er loopt al vrij wat vee buiten, de eerste 3 weken waren zomerse dagen. 20 maart "lente", de wind de geheele dag z.w. Toen 3 weken schraal weer, o-wind en droog; de laatste helft van april veel water en wind. 12 april 3 koeie, 28 april alles uit in best gras. Mei markt aangev. 2000 st. duur verk. er is veel gras. De meimaand is droog en schraal. 9 juni, wij de maaiers in ‘t mat [red.: 't Mat is een Nederlands zelstandig naamwoord met de betekenis: het gemaaide veld.], wij kregen veel water. 21 juli ons hooi thuis: 27 juli hooi spitten: in 1879 ook gespit. Aug. best weer en veel gras, wij maken 8 en 8 kazen van de elf koei. Deze maand 17 dagen geregend; dat alles onder water is; en vele koeien op stal staan. Veel zaad op 't land onder water, het zaad geeft slecht karwei 3£ most, 2 h.a. b., maanz. 2£. Vruchten zijn er met. De bouwerij slecht; voor de boer best. Oct.: is droog, en er is niet veel gras. 3 oct. ons overh: verk. 12 st. a f25. De kaas gauw f33, a 34 de geheele zomer. Het land is niet duur, de plaats van Dirk Keetbaas te Binnenwijzend verkocht voor f2300 per h.a. Er zijn vele ongezonde schapen. 17 oct. de koeien op stal door de sneeuw. Nov: met de markt aangv. 6000 st. 600£ koe gauw f240 a f250 duur. De 7 dec: vorst: 15de op de schaats: 17de de dooi weer.

1883

Jan. en feb: geen winter meer. 8 maart tot 25 maart veel vorst en sneeuw, met de lente de wind oost. April, mei en juni waren droog en schraal; er is weinig hooi geteeld. Juli en aug: gewaslijk, er is veel nahooi geteeld en best gewonnen, want sept: was mooi. De kaas gold dit jaar f36 a f38, wol 18 st[uivers]. Purmerend op de markt waren de koeien heel duur, f220 a f230. kalve f80 a 90. Nov: mooi weer; met de Hoornsche markt het vee niet duur 600£ koef180 a f200, kalve f50 a 60. 25 nov: de koeie op stal, het jonge vee 1 dec: deze maand sneeuw en koud.

anno 1884

Jan: weer geen winter. 22 jan: storm uit n-w. deze maand nog al eens storm. Feb: zacht weder. Maart ook, geen nachtvorsten. April best weer, er loopt al heel wat vee. 5 april 5 koeie van ons uit; doch wij hadden 5 wagens hooi gekocht van Jn Bos Wognum voor f17 de wagen, de laaste met mei uit. Het weer loopt erg tegen. Juni droog maar er wordt hooi genoeg geteeld; en best gewonnen, doch dal in 't broeien want de meeste moeten spitten. Juli vruchtbaar. 6 juli 6 vette schapen verk. a f32 stuk. 23 juli het onweer in de PC Kerk te Grootebroek; de toom verbrand, de Kerk niet. Aug: droogachtig. Het zaad geeft dit jaar goed, maar is heel goedkoop most f17, karwei f14, gerst f5, haver f3.25, tarw. f8.50, Paardeb: f7, aard: f0.75 a f1.00. De kaas gold f37. a f38. Sep en oct. zijn zoo droog als wij er zelden van weten; het laast dezer maand nog te droog om te ploegen. Nov: heel mooi weer. De koeien waren weer duur f180 een 600£ koe, kalve f60 a 70. 1 dec: ons koeie op stal alles gelijk door de sneeuw, toch geen winter nog.

anno 1885

In jan: drie weken schaatsen gereden. Feb: heel mooi weer. De karwei is deze maand f28100£. Maart: de kaas is goedkoop f26 a f30, maar ook van f20. Met lente de wind west. Maart droog. April droog, er is gebrek aan water, de bakken zijn ledig. Mei de koeien uit, in dik gras. De koeie duur schaapvee ook. melkschaap f25 lam f12. De hooikaas goedkoop f27. Deze maand koud en nat. 5 juni wij de maaijers in 't land, 22 juni 9 h.a. af, nu nog 2 h.a. dan is het er af. Er wordt veel hooi geteeld: De koeie gaven veel; er is weelde, maar de kaas niet duur. Wij hebben eerst 4 maal hooi gespit; en toen alles uitgereden, de berg ledig. Juni en juli waren droog - het gras is op. Aug: schraal; wij hadden al 10 weken n-o. wind., er staan al koeie op stal. Nov: alle koeien al op de stal. De 23ste nov: Oom Teunis Schermer overgekomen uit Amerika. Weder vertrokken 17 april 1886 na Amerika. Het spoor 85 van Enkhuizen Amsterdam ingewijd.

anno 1886

Dec. en jan: geen winter; spek goedkoop 22 cent de beste. Wat is deze winter het land goedkoop; het beste land geld f2000 per h.a.; Vele menschen gaan verliet [red.: Verliet is een Westfries bijvoeglijk naamwoord, en is een variant van failliet]; omdat het niet meer rendeert. Feb: en maart zacht. Winter wel op schaatsen, maar niet uitverdan [Uitverdan is Westfries dialect en betekent hier: er op uit]. 19 maart nog rijden. 20 maart Lente de wind z.w. - mooi weer. 31 maart het land groen, maar wat nat; De bouwers moeten alles nog zaaien. 30 maart: groote brand te Twisk. 7 huizen verbrandt; met een vliegende wind en regen. Cn Man een bouwspultje gekocht van K. Boos te Wijdenes. April was schraal. Mei vruchtbaar. 7 juni, de maaiers in 't mat; dik hooi geteeld. De 14n ons zwarte Paard verloren te Hoorn aan 't bilvuur. De kaas geld f25 a f26, spek 19 cent, wol 17 st. lam: f8 a 9. Nu gaat het niet goed. Zoo men zecht dan is Alewijn Notaris te Medemblik; dood van de reis; opgestuurd en aldaar begraven. Maar het kantoor zit slecht, er is veel te kort. Brinkerink van Zwaag "het hoofd der bank van N-Holland" dood; ieder is bang; zoo doende de zaak verefvend; doch goed afgekomen. Vele plaatsen worden thans aan de Heerschappen voor der leven verkocht. De maand juli nat. Aug: sep: waren heel droog, er is gebrek aan water. Wij zijne Mechiel [wil zeggen: het is nu 29 september, op het feest van de aartsengel Sint Michael..], nog te droog; om aan koorn te zaaien. De herfst was mooi. Nov. 't laast van deze de koeie na stal. De koeie met de markt goed 600£s koe f150, kalve f30 a 40. Dec. kwakkelwinter.

anno 1887

Jan: hadden wij ijs; 24 jan: de dooi. Feb. geen winter. In jan: dit jaar de notaris Haselhorst van Obdam verliet aangegeven. Hope menschen lijden daaraan schade, en worden gerûineerd. Weinig genoteerd verder; maar alles gaat achteruit.

[Uit „Het boek voor onbetaalde Rekening van of het jaar 1887. Toebehoorend aan Olfert Schermer Kastelein te Hoogwoud." Nog te goed van: Cornelis Rá zoon Volkert Rá. 19 maart. Geleend van mij de som van f4,50 Hij heeft afbetaal 2 maal 1 gulden 2,00. van Gerrit van Wiegen molenaars knecht geweest bij W.m Bos alhier in 1887. Wegens vertering en drank dat hij gehaald heeft ƒ 11,75.]

[Olfert Schermer schrijft op p.7 van het eerste boek van zijn Kleine Kronijk in twee kolommen wie er in 1887 in de Boekel wonen, die heden Burgemeester Hoogenboomlaan wordt genoemd. Achter de naam heeft Schermer naderhand aangetekend of de betreffende is vertrokken en/of verhuisd en/of overleden. Ook iemand anders dan Olfert Schermer heeft dit (duidelijk met ander ander handschrift) gedaan, aangezien achter de naam Olfert Schermer ook overl: staat geschreven. »Het wonen der menschen in de Boekel toe wij hier zijn gekomen. 1887.<<

[eerste kolom]

»Jn Helder  overl:
Cn Pijper  overl:
Gt Groot  overl:
Cn Wever  vert:

Gt. Slijkerman vert.: overl:

Crelisie Pijl vert.: overl:

P. Pannekeet vert.:

P. Timmerman vert:

Jb Koeman verhuisd overl 87 jaar

Agust. Arhtman overl. 1929

K. Dekker vertr: overl:

P. Mantel verhuisd overl 

Dr J.C. van Zelm overl

Tante Groninger vert.:

C. Haberman overl

C. Stroomer overl

Wed: Romein vert:

Cn Kunst vert:

Wed: P. Hinken overl de Kinderen
Juf. Bed en G. Klomp overl: en verh:

D. Zeeman

Aafje Rob  overl:

D. Kals overl. Jns Bruin overl Jet. Emous overl: J v

Gracht vertr:

K Boon vertr: en Wm Bosselaar overl:

Wed: Kos overl.

K. Kos vertr: in de Bakkerij van Mantel: overl:

Ms J. Balder vertr:

secs: W. Vetter verhuisd overl: Cn Kuin veldwachter overl:

W. de Ruiter overl: en W. de Ruiter junior bewoont dit weer

Wm Bos overl en Cn Bos vert:

A. Wilms vertr: overl: 

A.n Appel N-Paad overl.«

[tweede kolom]

»N-Paad Cn Helder verhs
Z-Paad Dk Schermer verh

T. Wever overl

Cn Bakker vert.:
Jb Appel overl 1916

Jn Schermer verh: overl

P. Stroet: vertr: overl:

P. Keuning verhuisd

Jb Kos overl

P. Jongejeugd

K. Konijn overl: 

Cn Baars vertr:

Boekel Noord Kant terug
School dan Pastorie vd Hoeve

O. Schermer overl:

Jn Wever overl:
Jn Kaag vert.

S. de Vries overl:

P. Pannekeet vert.: ov

P. Zweering vert.: overl

A.n Breebaart overl.

Jn Kunst overl

Joh Hekker overl

Jn Mak overl.

Wed: A.n Nieuwpoort vert overl<<