Nut en Genoegen gevestigd te Aardswoud
Door Cees Modder
De vereniging Nut en Genoegen werd opgericht op 6 november 1859 en telde op dat moment 12 leden. De aanwezige notulen beginnen echter pas op 30 september 1879. Dit was de eerste avond van het nieuwe seizoen. Omdat deze eerste avond van het seizoen eigenlijk tevens een jaarvergadering was, is ook bekend dat het saldo van de vereniging fl. 49,12 was. Men heeft het over het aanschaffen van leeswerk, er was ook een Bibliotheek van de vereniging, dit komt verderop in dit artikel nog ter sprake. Hoeveel leden er op dat moment zijn is niet bekend, wel zijn zes leden afwezig en die worden bij naam genoemd. Het waren de heren S. Kwantus , Jb. Glas, S. Pluister, C. Pluister, B. Helder, G. Hartog, Jb. Met en W. Grootes. Tijdens deze vergadering werd vastgesteld wie de avonden van dit seizoen voor een gedeelte zouden vullen.
Dat werden de volgende personen:
- P. Purmer voor Oktober
- A. de Wit voor November
- H. de Wit voor December
- C. Pluister voor Januari
- D. Pluister voor Februari
- D. Tates voor Maart
Deze mensen hadden op die avond een spreekbeurt. Hoe ze dat deden en waarover het ging mochten ze zelf weten. Dit werd in de notulen de 'Rede' genoemd. Van de andere leden werd dan verwacht dat zij de rest van de avond zouden vullen, dit werd in de notulen de 'Bijdrage' genoemd.
Bij de rondvraag was ook iets leuks, er werd namelijk gevraagd door D. Purmer of hij voor de vrouwenavonden de koekleverantie kan krijgen (D. Purmer was een van de bakkers van het dorp). Het verzoek werd echter afgewezen, omdat de leveranties via de kastelein werden gedaan. Dat er vrouwenavonden waren betekent dat een Nutsvereniging alleen door en voor de mannen was, en dan nog voor de mannen die een eigen bedrijf hadden. Het was dus een vereniging voor de boeren en de middenstanders zoals de bakker, de kastelein, de timmerman, etc. De volgende avond werd verzorgd door A. de Wit die als Rede had 'Als het getij verloopt moeten de bakens verzet worden' Op diezelfde avond werd er gevraagd wie er de volgende avond een Bijdrage wilde leveren. Elf personen gaven zich daarvoor op.
Het is moeilijk om erachter te komen hoeveel leden er eigenlijk waren, maar in de notulen van de maand maart 1881 lees ik, dat er 14 leden aanwezig waren en 4 afwezig, dus 18 in totaal.
Op 20 september 1881 komt het voorstel om samen te gaan met Onderling Genoegen, een vereniging met eenzelfde doelstelling die de samenkomsten hadden in café 'De Rode Leeuw' Deze 'fusie' gaat door en men gaat verder onder de naam Nut en Genoegen, daar deze de oudste is van de twee verenigingen en over een paar jaar een jubileum heeft te vieren. Men besluit om beurtelings te vergaderen in café De Stompetoren van F. Messchaert en café De Roode Leeuw van L. Vorst.
De contributie is dan fl. 4,- per jaar en de voorzitter van de hernieuwde vereniging is ds. Riedel (predikant te Aartswoud). Hein Lak (kleermaker te Aartswoud) bied zich aan als bode van de hernieuwde vereniging, hij was dit ook al bij Nut en Genoegen. Hein Lak werd benoemd en kreeg daarvoor een vergoeding van fl. 5,- per jaar. Door een bode te benoemen bleef ieder lid, maar ook het dorp op de hoogte van het wel en wee van de vereniging. Men had door het samengaan van beide verenigingen 42 leden en op de eerste avond kwamen er gelijk nog twee bij.
Op 16 november 1881 is er een voordracht van de heer Messchaert (kastelein van cafe De Stompetoren) getiteld 'De Toren van Aardswoud' (jammer dat we de voordracht niet meer kunnen inzien).
Het feest in 1884
In 1884 bestaat de vereniging 25 jaar en dat moet gevierd worden. De viering gaat gepaard met diverse voordrachten van o.a. de heer D. Koorn die medeoprichter was. Er was nog een medeoprichter namelijk P. Wonder die toen burgemeester van Heerhugowaard was.
Ook was er een muziekgezelschap uit Hoorn onder leiding van de heer Jongbloed. Het was een zeer geslaagd feest en het hield een ieder tot laat in den avond bezig. Het feest werd gevierd bij Messchaert (café De Stompetoren) op voorwaarde dat de baten onder beide kasteleins verdeeld zouden worden.
Op 10 Maart 1887 wordt bij aanwezigheid van 20 leden besloten in de maanden October, November, December, Januari en Februari ook de vrouwen toe te laten, dus blijven Maart en April over voor alleen de mannen. Vrouwen mogen nog niet plaatsnemen in het bestuur en hebben ook geen stemrecht. In 1887 is er ook een andere dominee op het dorp. In September werd hij lid en in October gelijk voorzitter.
In de vergadering van 21 Februari 1888 wordt na de pauze een leunstoel in de vergadering gebracht, die door algemene bijdrage der leden is gekocht. Met de leunstoel wordt den bode H. Lak vereerd voor zijn 25-jarige trouw en ijverige diensten aan den vereniging 'Nut en Genoegen' bewezen.
P. Wonder
In 1888 komt er een nieuwe regeling. Van elk lid dat met op de vergadering verschijnt wordt een kwartje in de kas der vereniging gestort. Dat geeft te denken dat het aantal bezoekers van de avonden niet al te groot is. Dat klopt ook wel, want even later lees ik dat men nog maar 22 leden heeft.
Af en toe worden onder de leden ook tijdschriften verkocht ten bate van de vereniging. Deze tijdschriften waren aangeschaft voor de bibliotheek van de vereniging en na verloop van een aantal jaren dus niet meer nodig.
Op 19 januari 1890 zijn A. Koorn en J. Hagen op de vergadering aanwezig om een commissie samen te stellen tot oprichting van een begrafenisfonds met De Gouwe en Hoogwoud. Jan Koorn Dz., Dirk Rempt en Hein Lak nemen deel in die commissie. In 1890 is er tevens een wisseling van kasteleins. De wed. Messchaert van 'De Stompetoren' gaat vertrekken en de Geus neemt het over. Maar ook in 'De Roode Leeuw' is een wisseling, daar was toen Keetman kastelein en C. Stapel volgde hem op. Ook komen we tot de ontdekking dat er een kinderbibliotheek was voor kinderen vanaf 12 jaar.
We zijn nu in 1892 en nog steeds heeft men wat met vrouwen. Ze mogen nog niet in het bestuur, maar ze mogen wel meedoen met voordrachten. Maar niet alleen is er verschil tussen mannen en vrouwen, ook bij de vrouwen onderling is een verschil, want dat kunnen we zien bij de voordrachten. 1893 tees ik dat er voordrachten zijn gedaan door:
- vrouw Kwantes
- vrouw Stapel
- juffrouw van Rhee
Vrouw Kwantes en vrouw Stapel (kasteleines) waren in die tijd minder in rang dan juffrouw van Rhee (echtgenote van de hoofdonderwijzer). Dat verschil zal nog een hele poos zo blijven.
In 1898 zijn er op een avond 12 aanwezigen en wordt voorgesteld om de bibliotheek ook voor anderen open te stellen en wel om de volgende reden: het aantal leden is te klein om dit nog vol te houden. Dit voorstel maakt geen kans volgens Stapel (kastelein) daar de kosten te hoog zullen zijn.
In 1899 wordt het 40-jarig bestaan gevierd. De gebroeders Welson uit Hoorn (toneelgezelschap) worden gevraagd en ook de heer Groen alhier (Groen had een jongerenkoor Jonge Zangers' in Aartswoud). Ook werden de heren K. Helder (veehouder te Aartswoud), A. de Wit (veehouder in de Beemster) en P. Wonder (burgemeester te Heerhugowaard) als medeoprichters gevraagd om de avond mee te vieren. Entree voor de avond is fl. 0,50. Jammer genoeg is er van die avond geen verslag.
In de vergadering van 20 september 1900 is er een voorstel om niet later te beginnen dan zeven uur en uiterlijk te eindigen om half elf. Dit voorstel werd direct aangenomen.
In de notulen van 16 October 1901 lezen we dat de heer J. Groen met zijn leerlingen een vergadering in November wil opluisteren, ook dit gaat door.
Op een avond in 1904 waren er maar 4 leden aanwezig, het gaat dus niet zo goed met de vereniging. Maar in datzelfde jaar werd ook besloten om de avonden van half zeven te laten beginnen en om uiterlijk 10 uur te eindigen. Het jaar daarop veranderde dat echter weer en was het weer als voorheen van zeven tot half elf. Op 7 October 1908 is J. Breebaart (burgemeester van Hoogwoud-Aartswoud) lid geworden. In 1909 wordt het 50-jarig bestaan gevierd. Uit de voorbereidingen daarvan blijkt dat er weer een Nutsvereniging is in Aartswoud met de naam 'Onderling Nut en Genoegen.
Hier de volgorde van de feestavond:
1e Zangstukje van eenige zangers
2e De feestrede van den voorzitter
3e Lezing van Dr. van Balen-Blanken te Spanbroek over een reis naar Parijs
4e Eene voorstelling met lichtbeelden
5e Muziek door juffrouw Zeilemaker
6e Googeltoeren door Dr. van Balen-Blanken
7e Een kijkje in de Hipodroom door twee personen
8e Een voordracht door twee Geldersche berinnen op de kostschool
9e De bliksemtrein door twee personen
10e Zangliederen door 6 personen.
De feestavond werd tevens bijgewoond door de leden van de Zustervereniging alhier met hunne vrouw. Na de sluiting werd de Voorzitter door den Burgemeester bedankt. Op 20 November 1910 worden de boetegelden, voor het niet bijwonen van de avonden, afgeschaft, tevens wordt J. Breebaart (burgemeester) bestuurslid. Maar verschil van stand is er nog steeds al wordt het wel iets beter, zo lees ik bijv.:
- Mevrouw Breebaart
- Mejuffrouw Honing
- Juffrouw van Rhee
- Juffrouw Koorn
- Vrouw Hartog
In 1911 wordt ds. van Leeuwen, de opvolger van ds. Zuithoff, lid. In datzelfde jaar wordt de heer H. Lak gehuldigd met zijn 50 jarig lidmaatschap en tevens Bode van de vereniging. Hem wordt door de vereniging het erelidmaatschap aangeboden. Daarna deelt de voorzitter mede dat er van de vereniging Onderling Nut en Genoegen alhier een brief is ingekomen waarin de vereniging en de heer Lak worden gefeliciteerd met het zeldzame feest, dat de heer Lak 50 jaar lid en bode is geweest van de vereniging. Het wordt zeuren met de vereniging, men klaagt aldoor over het slechte bezoek van de vergadering. In 1913 praat men over het voortbestaan of dat de vereniging ontbonden zal worden. Maar toch, men gaat het weer proberen en men besluit bij wijze van proef twee vergaderingen per jaar te houden. In 1913 brengt den voorzitter in het midden dat er van de vereniging 'Onderling Nut en Genoegen' een verzoek is ingekomen tot bijwonen van het 25 jarig bestaan der Vereniging. Men gaat er met 20 personen heen.
Op de vergadering van 12 februari 1914 heeft men het nog over een Comite voor Plaatselijke keuze. Wat de doelstelling van dat comite was wordt niet uit de doeken gedaan. Maar het was zeker tevens de laatste avond van dat seizoen want de voorzitter zegt de wensch elkander in het volgend najaar weder gezond en wel te mogen ontmoeten.
Hierna stoppen de notulen tot 20 oktober 1921. Dan heeft men een vergadering bij Joh. Veerman, die toen de kastelein was van café De Stompetoren, aanwezig waren 8 heren en 3 dames. J. Koorn was toen voorzitter, hoe lang hij dat is geweest kan ik niet vinden, maar hij bedankt als voorzitter wegens ouderdom. C. Leeuw bedankt die avond ook als secretaris-penningmeester wegens te druk met tekenen, aldus de notulen. (C. Leeuw was van beroep timmerman, aannemer en heeft vele huizen gebouwd in en rondom Aartswoud, zoals de rentenierswoning voor de fam. Klaas Vel Jn, waar nu de fam. Piet Mooy woont en zijn eigen rentenierswoning, nu van de fam. Niek Dekker). Ook J. Schagen bedankt die avond als bestuurslid, er moeten jongeren in het bestuur, vindt hij. De dames worden in die tijd nog steeds geweerd in het bestuur, want met algemene stemmen werd die avond besloten om geen dames te stemmen voor het bestuur. Voorzitter wordt die avond Ds. Spaargaren.
1927
VIJFTIG JAAR GETROUWD. - Den 22en April heeft het
echtpaar C. Leeuw - Sasburg te Aartswoud zijn 50-jarig
huwelijksfeest herdacht.
24 oktober 1922. Aanwezig zijn dan 9 leden. Men besluit om de eerste Nutsavond met dames te houden op woensdag 1 november 's avonds 7 uur met lichtbeelden door Ds. Spaargaren. Vervolgens is het plan om voorlopig 4 Nutsavonden te houden. Hoe het verder gelopen is met de vereniging is niet bekend, want er zijn geen notulen meer. Is de vereniging gestopt? Het vermoeden is van wel, want in de notulen van de Kerkeraad te Aartswoud is te lezen: 'Ouderling Kuiper vraagt naar de bibliotheek, omtrent het beheer en het bezit daarvan. Diaken Koorn wil ook gaame inlichtingen. Diaken Jonker zegt, dat de boeken zijn eigendom zijn en de regeling van alles bij hem berust, hij vertelt de geschiedenis daarvan. Het Nut is de oorsprong daarvan, maar toen dit teniet ging, is het aan enige personen particulier overgegaan; burgemeester Hoogenboom heeft in de boeken zich van de waarheid daarvan overtuigd.
Doordat er nog enige programma's zijn van de Nutsvereniging 'Onderling Nut en Genoegen' is het mogelijk dat er toch een samengaan van de twee verenigingen is geweest. In ieder geval was er na 1945 nog een Nutsvereniging, maar de notulen daarvan zijn tot nu toe zoek. Want in de notulen van de jaarvergadering in 1947 van de zangvereniging 'Nieuw Leven' staat, dat het lastig is als twee verenigingen op dezelfde avond hun bijeenkomst hielden. Men zou aan de Burgemeester (voorzitter van het Nut) vragen of er andere mogelijkheden waren. Ook is het mogelijk dat de vereniging onder de naam 'Ontwikkeling' verder ging. Daar zijn wel enige programma's van, maar geen notulen.
Hier volgen enkele inleidingen van personen die het grootste deel van de Nutsavond moesten verzorgen en enkele voordrachten die door de andere leden van de vereniging werden gedaan. Van de eerste werd het dan rede genoemd en van de tweede werd het dan als bijdrage gemeld.
15.11.1879
Rede: Als het getij verloopt moeten de bakens verzet worden.
Bijdrage: Spreken en zwijgen. Het vermakelijke ganzeborden. Voordrachten uit het Noord-Hollandse volksleven.
16.11.1880
Rede: Haagse Moord.
Bijdrage: De toren van Aartswoud. IJzer met handen breken. Een ontdekking.
11.01.1881
Rede: Het strand
Bijdrage: De Kalfskop. De Wijn. Hij benadeelt zichzelf. De Goede Herberg. Nieuwjaarswens. De Bankier. Hoe het vallen kan.
08.02.1881
Rede: ??
Bijdrage: Vriendendienst. Voorjaar. Rika's spoortocht van Amsterdam naar Haarlem. Het eerste sneeuwklokje. Man en vrouw zijn een. De Loterij. De zieke jongeling. Abraham.
08.03.1881
Rede: Eene scheve schaats van een gierige tante.
Bijdrage: Het nut van een groot leger. Aardige ruiling. Kees op reis. De knaap en de boterham. Waar blijft het geld. Bij het kerkportaaltje. Een van beide. A.B.C. Een kinderlijk gemoed. De Dame Bek. De thuisvaart van 'Eliza' Het theebezoek. Jonge Juffrouw Bek. Rampspoet.
06.10.1881
Rede: Iets over brillen.
Bijdrage: Een goed woord vind een goede plaats. Ik kan het niet verstaan. Saartje. Een drama van den dag. De Rijke Oom. Moei en Nichtje. Een toost. Op de eendracht.
?.11.1881
Rede: De Zwavelstokkenjongen.
Bijdrage: Op de duinen. Het geloog. Domheid. Willem Tell. Aan mijn ouden hoed. De blinde. De valse munter en zijn kind.
01.12.1881
Rede: De Gierigheid.
Bijdrage: De Muis. De Aardekers. De Bloemen des levens. Licht en Schaduw. De Negerslaaf. De drenkeling. Ik verhuur en verkoop allerlei soort vrijers. Hilda's papagaai. Moederliefde. Walther. Kinderen hindert. De hoofdige beer. De lieve zusters. Heldenmoed. De vreemde begrafenis. Een afgeluisterd gesprek tussen twee zusters.
