De erven Michiel Heinsius (deel I) - Stichting Hoochhoutwout

De erven Michiel Heinsius (deel I)

Door Bernd Ooijevaar

In de 17e en 18e eeuw woonde in Hoogwoud de familie Heinsius. Nu zullen de meeste lezers hun schouders ophalen omdat deze naam hen niet bekend voorkomt. Toch is er veel bekend over deze gegoede familie. De familie heeft haar sporen achter gelaten in Hoogwoud die tot op de dag van vandaag nog te bewonderen zijn. Het leek mij een goed idee om het reilen en zeilen van deze familie eens in een verhaal om te zetten.

We verplaatsen ons naar Hoogwoud in het jaar 1658. Aan de viersprong, het begin van de Boekel (tegenwoordig Burgemeester Hoogenboomlaan), flankeren de herbergen ‘de Witte Valk’ en ‘de Jonge Prins’ de ingang tot de dorpsstraat. Aan het andere einde van de Boekel staat op de heuvel de 15e eeuwse kruiskerk nog fier overeind. Vlak daarbij staat het oude recht- of raadhuis van Hoogwoud, daar is de kersverse officier (ook wel baljuw of schout genaamd) Michiel Heinsius (geboren 1634) is op vierentwintig jarige leeftijd zijn ambt begonnen. Kort geleden is hij tot officier benoemd door Charles de Soete van Laeke, de toenmalige heer van Hoogwoud. Het zal een eervolle doch moeilijke taak worden. De jonge Michiel wist toen nog niet dat hij dit ambt maar liefst 60 jaar zou vervullen. Hij is overigens ook baljuw van Opmeer en St. Maarten. Kort na zijn aanstelling als officier betrekt Michiel Heinsius niet de ambtswoning aan de Boekel. Dit zogenaamde officiershuis stond op de plek waar nu witgoedzaak ‘De Stolp’ en ‘Smit audio-video’ zijn gevestigd. Hier woont namelijk de vroegere schout van Hoogwoud Pieter (van) Bijwaart. Het is niet precies bekend waar Michiel ging wonen, waarschijnlijk op de plek waar nu bakkerij Baas is gevestigd.

Het gezin van Michiel Heinsius

In 1666 is Michiel inmiddels acht jaar officier van de ‘gemeente’ Hoogwoud en alles lijkt goed te gaan als we lezen over een huwelijk van Michiel Heinsius. Op 30 december 1666 verschijnen Michiel Heinsius en Anna Cornelis Zijplant bij notaris Adriaan Gerritszn. Blauwmolen te Hoogwoud om de huwelijkse voorwaarden op te tekenen. Notaris Blauwmolen is een bevlogen dichter en organist in de kerk. Hij woont naast de pastorie, waar nu het huidige Huis van Egmond is gevestigd. Anna Zijplant is de weduwe van de overleden Aartswouder burgemeester Dirk Cornelisz Koomen. Haar broer, Gerrit Zijplant, is notaris in Opmeer. Hij verloor zo’n 9 jaar geleden zijn vrouw en kind; zij liggen in de kerk van Opmeer begraven. Gerrit heeft in ieder geval nog een dochter die Marijtje heet; haar zullen we later in het verhaal nog tegen komen.

In de eerste jaren van het huwelijk van Michiel en Anna worden in ieder geval drie kinderen geboren. Als eerste word Catherina geboren; zij draagt dezelfde naam als de oudere zus van Michiel die mogelijk in Veenhuizen woont. Het tweede kind, ook een meisje; heet Maritje. In 1671 word het derde kind geboren. Het is een jongen en hij krijgt dezelfde naam als zijn vader, namelijk Michiel.

Een Ramp

Het loopt al tegen de avond, het is vandaag 1 augustus 1674. Het begint harder te waaien en vanuit het westen komt een zwarte lucht aanzetten. Bliksemstralen en donderslagen maken het weer tot een onheilspellend geheel. Als het noodweer Hoogwoud bereikt richt het overal enorme schade aan. Er heerst grote paniek en de bevolking vreest voor haar leven. Tot overmaat van ramp stort de grote kruiskerk in; slechts de toren blijft overeind. Ook in Utrecht en op Wieringen beschadigt de orkaan twee godshuizen.

(Pentekening kerk) bewerkt detail van een 17e eeuws schilderij van 
A. Beerstraten. Hier zien we de oude kruiskerk die in 1674 instortte.

Er breekt een drukke tijd aan voor de 40 jarige officier Heinsius. Gelukkig heeft zijn gezin de ramp overleefd. Veel tijd voor wederopbouw heeft de bevolking niet. Ruim een jaar later wordt de gemeente geteisterd door een overstroming. Met een hoop ellende, ziekte en voedselschaarste tot gevolg. In 1677 lijkt het dat de bevolking de draad van het alledaagse leven weer heeft opgepakt.

Gedenksteen met het wapen van de familie Heinsius geplaatst 
in de kerk in de oostmuur van de toren van de NH kerk.

Er ontstaat een plan tot wederopbouw van de kerk. Om geld bij elkaar te krijgen wordt er bepaald dat iedere inwoner een evenredig deel van zijn totale vermogen betaalt. Het zou echter nog drie jaar duren voordat de eerste drie stenen van de nieuwe kerk gelegd worden. In 1678 is dominee Horatius van Kalsbeek vanuit Heeg in Friesland naar Hoogwoud gekomen. De dominee woont op de plaats waar nu de supermarkt ‘Spar’ staat. De pastorie is een smal, langgerekt pand met een stenen trapgevel aan de westzijde.

Wederopbouw van de kerk

We schrijven het jaar 1680. Kleine Michiel is een flinke jongen van 9 jaar geworden. Hij zit op school bij meester Willem. Vandaag, 23 mei, is een spannende dag voor Michiel. Hij mag als zoon van de officier de eerste drie stenen van de nieuw te bouwen kerk leggen. Later zal er zelfs nog een gedenksteen met zijn naam worden geplaatst in de kerk boven de ingang naar de toren! Op de gedenksteen zal ook het wapen van de familie prijken; een gouden helm en een gouden schild met drie schuine balken in het zwart. Op de gedenksteen staat voor het nageslacht nu nog te lezen: “Michiel Heynsyus, sone van den E. Michiel Heynsyus, baillyvw van Hoogtwovt, Aartswovt, Opmeer en St. Maerten etc., ovt negen yaren heeft de drie eerste steenen van dese nievwe kerck geleyt op den 23 meyo Ao. 1680”. De bouw van de nieuwe kerk zal een jaar of 5 in beslag gaan nemen.

Ondertussen

Op ongeveer de plaats waar in 2003 de familie Benit woont (Burg. Hoogenboomlaan 43), staat in 1680 al tientallen jaren het huis van de erfgenamen van Jan de Mist. De familie De Mist is een echte notarissen familie. In 1612 hadden we hier al een notaris die Jan de Mist heette. Zijn zoon of kleinzoon werkt tegenwoordig in Schagen maar hij is daarvoor notaris in Hoogwoud geweest. Hij heet ook Jan de Mist en heeft twee kinderen, Adriana en Anna. Het huis hier aan de Boekel is nu in 1685 nog steeds eigendom van deze familie. Op 4 januari 1689 koopt notaris Jan de Mist uit Schagen een huis met ruim 23 morgen land in de Zijpe (Grote Sloot 387 te Schagerbrug). Weldra zal blijken waarom de familie de Mist een belangrijke band zal krijgen met het gezin van Heinsius.

Michiel de Jonge is de twintig al gepasseerd wanneer hij het officiers- of baljuwschap van Opmeer van zijn vader overneemt. Vader Michiel is inmiddels zo’n 62 jaar oud maar blijft officier van Hoogwoud en St. Maarten. Rond Catherina, de oudste dochter van de officier van Hoogwoud, blijft het stil.

In 1696 is dominee van Kalsbeek overleden. De pastorie wordt tegenwoordig bewoond door de nieuwe dominee Alexander van der Ster. Maritje, de zus van Catherina en Michiel de Jonge, is ruim in de twintig als zij een serieuze relatie krijgt met dominee Alexander van der Ster. Hij lijkt een geschikte kandidaat om te trouwen met de dochter van de officier.

Van huwelijk en overlijden

In 1697 trouwt Michiel de Jonge met de eerder genoemde Adriana de Mist. Adriana is een stuk jonger dan Michiel Heinsius de Jonge. Zij en haar zus Anna verloren kort geleden hun vader (vlak voor 20 november 1696), ze waren beide toen nog minderjarig en enige erfgenamen van hun overleden vader Jan de Mist.

Het eerder genoemde huis aan de Boekel (nu familie Benit) en het goed in de Zijpe zijn nu voor de helft van Adriana en Michiel. Het echtpaar betrekt daarom kort na het huwelijk het huis aan de Boekel. Het huis met 22 morgen land in de Zijpe zal nog tientallen jaren in bezit blijven van Michiel de Jonge en zijn erfgenamen.

Michiel de Jonge, inmiddels ongeveer 26 jaar, laat naar aanleiding van zijn huwelijk met Adriana de Mist op 28 december1697 een nieuw testament opmaken door notaris Michiel van Willigen. Deze notaris is tevens dijkgraaf van de Berkmeer. Hij is getrouwd met het nichtje van Michiel Heinsius de Jonge, namelijk Marijtje Gerrits Zijplant uit Opmeer.

Ondertussen is de relatie tussen Maritje Heinsius en de dominee van Hoogwoud dusdanig gegroeid dat zij in 1701 (huwelijkse voorwaarden 1 mei 1701) besluiten te trouwen. Doch niet voordat zij een droevige gebeurtenis krijgen te verwerken. Op 6 februari 1701 sterft de officiersvrouw, moeder en oma Anna Cornelis Zijplant. Kort daarop wordt zij in bijzijn van de hele familie begraven in de kerk van Hoogwoud. Thans, ruim 300 jaar later, laat haar grafzerk nog steeds de volgende tekst zien: Hier leyt begraven Anna Cornelis Huysvrouwe van den E: Michiel Heinsius Bailljuw van Hoogtw: Aartsw: e S. Maerten et obiit den 6 February 1701………

Het leven gaat verder

Het zal best een moeilijke tijd zijn geweest voor de inmiddels 67 jaar oude officier Heinsius, zo’n 35 jaar waren hij en zijn vrouw samen geweest. Toch ging hij niet bij de pakken neerzitten en blijkbaar liet zijn gezondheid toe dat hij het officiersambt gewoon bleef vervullen. Ondertussen wordt aan de overzijde van de Zuiderzee een jongetje geboren wiens zoon later een belangrijke erfgenaam van de familie Heinsius zou worden, namelijk Campegius van der Straten. Hij is geboren te Leeuwarden in 1703, en zou officier van Ameland worden maar daarover later.

Michiel Heinsius de Jonge en Adriana de Mist hebben na ruim tien jaar huwelijk inmiddels zes kinderen; Jacob, Margrieta, Anna, Catherina, Johanna en Carolus. Ook het gezin van dominee van der Ster en Maritje Heinsius is redelijk kinderrijk. Zij hebben vijf kinderen, namelijk Mauritius, Michiel, Gerrit, Geertruida en Johannes. Opa Heinsius heeft dus al 11 kleinkinderen.

Bij de viersprong, tegenover herberg de Jonge Prins (het Witte Huis), is men druk doende een nieuw huis te bouwen voor notaris Michiel van Willigen. Hij was in 1656 in Hoogwoud geboren en heeft een zoon die Carolus heet. Het nieuwe huis zal een lange geschiedenis ingaan en is tot op de dag van vandaag in 2003 nog te bewonderen (dit is het woonhuis bij de pomp en garage van Tuk).

Bewerkt detail van een 18e eeuwse prent van Hooogwoud. 
Rechts zien we het oude raadhuis dat op 1 augustus 1742 werd afgebroken. 
Links zien we de schoolmeesterswoning met de trapgevel. Het huisje er tussen in werd 
waarschijnlijk na de bouw van het nieuwe raadhuis ingericht als school.

Meer tegenslag voor officier Heinsius

Op 13 juni 1710 krijgt de oude officier (inmiddels zo’n 76 jaar oud), negen jaar na het verlies van zijn vrouw, een andere klap te verwerken. Zijn enige zoon Michiel Heinsius de Jonge, is overleden en laat een vrouw met zes kinderen achter waarvan de oudste hooguit 13 jaar is. Michiel de Jonge was de laatste jaren ook schepen van Hoogwoud en heeft dus regelmatig met zijn vader samen gewerkt. Michiel de Jonge wordt begraven in de kerk van Hoogwoud en zijn grafzerk ligt er nog steeds;

.......Hier rust Michiel Heinsius de Jongh, officier van Opmeer, is gestorven de 13 juny Anno 1710.

Wie woonden er aan de Boekel in 1710

In een tamelijk onbekend archiefstuk, wat recent is herontdekt, vinden we een opsomming van alle huizen en landerijen te Hoogwoud met hun eigenaren omstreeks 1710. Ook wordt er bij vermeld van wie de eigenaar het pand had overgenomen. Het is aardig eens te kijken wie er toen aan de Boekel woonden; deze personen hebben de familie Heinsius goed gekend. We beginnen bij het Witte Huis, dan volgen we westwaarts de noordzijde van de Boekel. Dan volgen we de zuidzijde van de Boekel in oostelijke richting tot herberg de Witte Valk (thans Kaijer wooncentrum). N.b. 1 roede is ongeveer 14 m2.

Symen Jansz Kley (van Mr. Andries overgenomen), het hoekhuis met de werf, totaal 34 roeden (het Witte Huis).
Cornelis Claesz Mans (van Cornelis Gerritsz Poolant overgenomen), een huis en werf, totaal 6 roeden.
Jan Cornelis Keesoom (van Cornelis Aldersz Backer overgenomen), een huis en werf, totaal 27 roeden.
Jan Cornelis Keesoom (van Jacob Pietersz Koetenburg overgenomen), het huis van Egmond met de werf en het weitje, totaal 168 roeden.
Cornelis Claesz Smit (van Aerjan Jacobsz Baers overgenomen), een huis en werf, totaal 26 roeden.
Pieter Bouwen (van Poulis Ketelapper overgenomen), een huis en werf, totaal 24 roeden.
Michiel Heinsius de Jonge (van Jan de Mist overgenomen), een huis en werf, totaal 50 roeden met nog een afgebroken klein huisje.
Maartje Jacobs, een erf van 10,5 roeden.
Gerrit Houtkoper (van Maartje Jacobs overgenomen), een huis en werf, totaal 46,5 roeden.
Jan Aarjensz Timmerman (van Pieter Bijwaart overgenomen), een huis en werf, totaal 97 roeden.
Jan Aarjensz Timmerman (van Dirck Willemsz overgenomen), een huis en werf, totaal 37 roeden.
Gerrit Houtkoper (van notaris Blauwmolen overgenomen), een huis en werf, totaal 50 roeden.
Het huis van de predikant, eigendom van de kerk (hierna volgt de zuidzijde van de Boekel).
Het raadhuis (vrij van belasting, niet opgenomen in de originele lijst).
Theunisje Cornelis weduwe van Hendrick Teunisz Nagt (van Neel Jan Tamis overgenomen), huis.
Het schoolmeestershuis, eigendom van de kerk.
Neel Claes Backers (van Pieter Aerjensz overgenomen), een huis en werf, totaal 28 roeden.
Tijs Pietersz Dool (van Pieter Suyder overgenomen), een huis en werf, totaal 6 roeden.
Tijs Pietersz Dool (can Cornelis Jacobsz Ploy overgenomen), een huis en erf, totaal 15 roeden.
Jacob Jacobsz Biersteker (van Otje Kuypers overgenomen), een huis op toraal 6 roeden.
Neel Claes erfgenamen (van Jan Jansz Backer overgenomen), een huis op totaal 22 roeden.
Weduwe Anna Dircks en haar zoon Cornelis Jansz Hoorn (van schout Heinsius overgenomen), een huis op totaal 8 roeden.
Geesje Wevers weduwe van Herman Wever (van Jan Thuijsz overgenomen), een nhuis op totaal 7 roeden.
Jan Hendricks Helt (van Cees Kuyp overgenomen), een huis op totaal 11 roeden.
Jan Reijndertsz van der Lugt (van Jan Maertsz Wever overgenomen), een huis op totaal 5 roeden.
De dorpsarmen (van Jacob Weyertsz Timmerman overgenomen), een huis op totaal 39 roeden.
Frans de Kuyper (van Nies Jacobs overgenomen), een huis.
Willem Cornelisz Glasemaker (van Willem Jaspersz Ketelapper overgenomen), een huis op totaal 7 roeden.
De dorpsarmen (van Jan Vegters overgenomen), een huis op totaal 7 roeden.
Het diendershuis van het dorp Hoogwoud, een huis op totaal 12 roeden.
Jacob Claesz Tol (vermoedelijk door hem nieuw gebouwd), een huis.
Fijcke Johannis (van Catelijntje overgenomen), een huis op totaal 24 roeden.
Cornelis Cornelisz Keeman (van Luytje de Baars overgenomen), een huis op totaal 20 roeden.
Jan Kos de Jonge (van Mr. Claes overgenomen), een huis op totaal 16 roeden.
Trijn Pieters en haar zusters (van Adriaan Wognum overgenomen), een huis op totaal 16 roeden.
Jan Dircksz Ligthart en Jacob Reijersz (van Cornelis Tomasz Kistemaker overgenomen), een huis op totaal 20 roeden.
Jan Pietersz Kos de Oude (van Jan Cornelisz Hooorn overgenomen), een huis op totaal 12 roeden.
Jan Jacobsz Stuyt (van Mr. Andries overgenomen), een huis op totaal 8 roeden.
Jan Jacobsz Stuyt, de herberg de Valk op totaal 27 roeden.

De dood van Michiel Heinsius de Oude

Ruim 8 jaar na de dood van zijn zoon is de tijd voor de stokoude Michiel ook gekomen. Op 2 september 1718 sterft Michiel de Oude op 84 jarige leeftijd. Maar liefst 60 jaar lang heeft hij het officiers-ambt over Hoogwoud en Aartswoud bekleed. Michiel wordt bijgezet in het graf van zijn vrouw en thans lezen we op zijn grafzerk: …Ende de Hr Michiel Heynsius [maarten?] obiit de 2 Sepŧember aº 1718, oud 84 jaren, hebbende ’t Bailliuws Amt deser stede bedient 60 jaar. Zijn werk zal worden overgenomen door notaris Michiel van Willigen die in het huis woont dat nu nog bestaat als het woonhuis annex winkel van de familie Tuk.

Afbeelding van het oude wapen van Hoogwoud 
zoals deze te zien was op een kerkraam in de NH 
kerk van Hoogwoud. Omstreeks 1870 zijn alle 
gebrandschilderde ramen verkocht en over de 
wereld verspreid geraakt.

In 1718 bezit de familie Heinsius al diverse landerijen in de omgeving en dat bezit zal in de komende jaren fors uitgebreid worden voornamelijk door toedoen van Willigen. Hij draagt opmerkelijk genoeg een (bekende) dubbele achternaam. Maar daarover meer in deel twee van dit artikel.