De erven Michiel Heinsius (deel 2)

Door Bernd Ooijevaar

In de 17^e en 18^e eeuw woonde in Hoogwoud de familie Heinsius. Nu zullen de meeste lezers hun schouders ophalen omdat deze naam hen niet bekend voorkomt. Toch is er relatief veel bekend over deze redelijk gegoede familie. Hier en daar heeft de familie haar sporen in Hoogwoud achter gelaten, sporen die tot op de dag van vandaag nog te bewonderen zijn. Het leek mij een goed idee om het reilen en zeilen van deze familie eens in een verhaal om te zetten. In het jaarboek van de stichting Hoochhoutwout van 2003 Wat voorbij ging verscheen het eerste deel, hierbij het vervolg.

Zoals we in de uitgave van 2003 al konden lezen overleed Michiel Heinsius de Jonge op 13 juni 1710 op de jonge leeftijd van 39 jaar. Hij laat een vrouw met zes kinderen achter waarvan de oudste hooguit 13 jaar is. Michiel de Jonge was de laatste jaren van zijn leven ook schepen van Hoogwoud. Michiel de Jonge wordt begraven in de kerk van Hoogwoud en zijn grafzerk ligt er nog steeds; …….. Hier rust Michiel Heinsius de Jongh, officier van Opmeer, is gestorven de 13 juny Anno 1710. Zo verging het ook zijn zus Maritje, die trouwde met de Hoogwouder dominee Alexander van der Ster. Zij kregen vijf kinderen, twee daarvan zijn belangrijk geweest voor Hoogwoud, nl. Mauritius en Gerrit. Maar net als de kinderen van Michiel Heinsius de jonge gingen zij al jong vaderloos door het leven. Op 22 mei 1719 overlijdt Alexander van der Ster en in het bijzijn van de familie wordt hij in de NH-kerk te Hoogwoud bijgezet. Ruim 20 jaar is hij dominee te Hoogwoud geweest. De familie van der Ster moet nu verhuizen want de pastorie wordt met ingang van 1721 bewoond door de nieuwe predikant Johan Alberti. Weduwe van der Ster-Heinsius verhuist vermoedelijk naar de Gouwe en gaat wonen in de boerderij Het Hof van Denemarken of een boerderij daar direct naast.

Maurits van der Ster

Maurits van der Ster, waarschijnlijk de oudste zoon van de overleden dominee, ontpopt zich langzaam tot een heuse zeevaarder. Op 18 mei 1734 staat hij op het punt te vertrekken naar Indië als kapitein in dienst van de Oost-Indische Compagnie. In 1737 vinden we hem als commandant op het schip Beekvliet. Maurits is vaak in Alkmaar te vinden, hier woont familie van hem en mogelijk was zijn vader daar ooit geboren. Op 15 september 1737 verhuist hij naar Alkmaar en in deze kaasstad ontmoet hij Maria, de dochter van de Alkmaarse brouwer Gerbrant van der Klei en Adriana van der Sluis. Beide wonen en werken in de bierbrouwerij De Gekroonde Ster, ook wel De Sterrekroon, op het Fnidsen. In 1738 trouwt Mauritius met Maria. Blijkbaar heeft Mauritius ook wel belangstelling voor het brouwersvak want een jaar later koopt hij met zijn schoonvader de zeer oude bierstal in Hoogwoud. Deze bierstal was gelegen voor en onder het voormalige dorpshuis (nu Opstap) alwaar in 1954 tijdens de bouw ervan de kelder (met de wijnflessen er nog in!) werd teruggevonden. Uit angst voor bouwvertragingen werd de kelder spoedig dichtgestort. De aankoop van de bierstal was logisch want vanuit de brouwerij in Alkmaar kon deze bevoorraad worden. Daarna namen de Hoogwouder herbergen De Witte Valk, De Jonge Prins (Het Witte Huis) en Het Huis van Egmond het bier weer af. Zo kon een aardig centje worden bijverdiend.

Rampjaar voor Maurits

Het jaar 1744 is een rampjaar voor Maurits. In juni 1744 wordt hij als kapitein van de Beekvliet, samen met nog 7 Hollandse schepen, gevoegd bij een Engelse vloot om tegen de Fransen op te trekken. Het wordt een groot fiasco. In december keert het schip van Maurits gehavend door storm en vol met zieken vroegtijdig terug. De achtergebleven vloot heeft later ook weinig meer kunnen uitrichten. Maar erger is dat in 1744 zijn vrouw Maria overlijdt. Uit het huwelijk waren twee meisjes geboren, Maria en Anna. Maria trouwt in 1763 met Abraham van Rotterdam. Anna, de tweede dochter, trouwt met de uit Kwadijk afkomstige dominee Hendrik Mooyen. Schoonvader Gerbrant overlijdt niet veel later en Maurits verkoopt daarop de helft van de bierstal te Hoogwoud aan zijn schoonmoeder. Na haar overlijden in 1765 word de bierstal overgedragen aan zijn zwager Cornelis van der Klei die in 1770 Alkmaar moet verlaten wegens grote schulden. Deze Cornelis sterft in augustus van dat jaar en de bierstal komt dan in andere handen. In 1747 hertrouwt Maurits met Gijsberta van der Soest, de dochter van Albertus die eerst brouwer in De Eenhoorn en later in Het Zwaard te Alkmaar was. Toch houdt Maurits goede contacten met zijn eerste schoonfamilie. In 1748 verwerft hij de helft van de brouwerij de Sterrekroon. Op 16 juni 1752 wordt Maurits begraven in de Grote Kerk te Alkmaar.

Broer Gerrit

Naast de ongehuwde Geertruida van der Ster (overleden Hoogwoud 28 mei 1746), de jong overleden Michiel van der Ster (overleden 7 juni 1724) en Johannes van der Ster (dominee van De Koog op Texel 1733-1736) heeft Maurits nog een broer genaamd Gerrit. Gerrit zou evenals de familie van zijn moederszijde een carrière als ambtenaar tegemoet zien. Bekend is dat het gezin Van Der Ster in het begin van de jaren ‘30 van de 18^e eeuw twee naast elkaar liggende huizen bezit op de plek waar thans Witgoedspecialist De Stolp (Burgemeester Hoogenboomlaan 37) is gevestigd. Op 30 juni 1733 koopt Gerrit, secretaris te Hoogwoud, deze twee huizen (dubbel woonhuis) op een openbare veiling voor 365 gulden contant. Verder vinden we Gerrit vermeld als procureur, notaris en mede schotvanger (ontvanger van belasting) in ons dorp. Vier jaar later, in 1737, koopt Gerrit een boerderij met erf, boomgaard, plantage en een grote vijver op de zuidoostelijke hoek van de viersprong. Ten zuiden grensde hieraan de eerder vermelde bierstal. Deze boerderij was eerder eigendom van zijn neef Jacob Heinsius (zie verder de kinderen van Michiel jr.). Op oude ansichtkaarten zien we dit huis nog staan al werd de voorgevel rond 1920 herbouwd.

De viersprong rond 1930. Rechts het boerenhuis van Gerrit van der Ster, daarna

het oude huis van Michiel van Willigen. (reproductie coll. B. Ooijevaar).

 

De laatst bekende bewoner van dit huis was Theo Groenewoud, hij woonde hier de laatste 8 jaar tot de sloop in de jaren ’60. In 1744 trouwt Gerrit met Guurtje Twiskers, jongedochter uit Hoogwoud. In de periode 1748-1757 is Gerrit werkzaam als secretaris van de Vier Noorder Koggen en daarna schopt hij het zelfs tot baljuw en schout van Veenhuizen.

Signatuur van Gerrit van der Ster. Uit het Oud Rechterlijke Archief Hoogwoud.

 

Erfenis van Gerrit

Gerrit van der Ster sterft op 15 februari 1770 kinderloos. Gerrit is buiten gemeenschap van goederen getrouwd en als Guurtje Twiskers in 1780 overlijdt, moet de boedel verdeeld worden onder de familie van Gerrit. Nog even komen nu de kinderen van Abraham van Rotterdam en Hendrik Mooyen in beeld (schoonzonen van Maurits van der Ster), maar door gebrek aan nazaten komen uiteindelijk alle goederen van Gerrit weer terug bij de familie Heinsius. Namelijk bij de nazaten van Carolus Heinsius van Willigen. Dat de erfenis van Gerrit de moeite is blijkt uit het volgende lijstje:

• Het dubbele woonhuis aan de noordzijde van de Kerkelaan (aangekocht 1733)
• Een stuk grasland van ongeveer 5 hectare tussen de Herenweg en de Koningspade gelegen, bezuiden aan de Dieringersloot, genaamd de Wetweide
• Twee stukken grasland beoosten het Noordeinde, samen ruim 1 hectare
• Een stuk grotendeels bouwland beoosten het Noordeind, ruim 4 hectare
• Een derde part van een kleine 2 hectare in een stuk bouwland bewesten aan de Noorder-Gouwe
• Een stuk grasland aan de Noordergouwe van ongeveer 2 hectare
• Een vierde deel in een stuk grasland ongeveer 4 hectare, gelegen benoorden het Groene Wuiver aan de Gouwe, genaamd de Stroopweide
• Een stuk grasland aan de Noorderpade in de Nulp van ongeveer 6 hectare, genaamd de Roomse Kerk (bij de Museumboerderij)
• De helft in een stuk grasland van ongeveer 5 hectare gelegen aan de Oosterboekelweg, ten westen aan de kerk van Lambertschaag
• De helft van een stuk bouwland van ongeveer 3 hectare, gelegen aan de Gouwe, genaamd het Scheerstuk
• Een stuk grasland aan de Koningspade bij de Mienakker, groot ongeveer 2 hectare, genaamd de Kraaieweid
• Voorts nog ongeveer 10 hectare land in Veenhuizen.

De kinderen van Michiel Heinsius

De jong overleden Michiel Heinsius junior had zes kinderen, vier dochters en twee zonen. Drie van de vier dochters trouwden een dominee. Anna Heinsius trouwde in 1725 met Johannes Tip, dominee te Oudkarspel. Later werd hij vanaf 1730 tot zijn dood in 1736 dominee te Grootebroek. Catharina Heinsius trouwde met Johannes Beets, de dominee van Wadway. Johanna Heinsius trouwde Simon de Groot, dominee van Monnikendam van 1743 tot 1769. De laatste dochter Margaretha trouwde met Jan van Bergen, kastelein in de Nieuwe Doelen te Alkmaar. Margaretha en Jan kregen drie kinderen; Adriana, Anna en Dirk van Bergen. Margaretha werd in 1758 te Alkmaar begraven en haar man Jan volgde haar in 1772. Van Anna Heinsius is slechts bekend dat zij na de dood van haar man weer in Hoogwoud kwam wonen. In 1763 krijgt ze een 2/3^e deel in het ouderlijke huis aan de Kerkelaan (Burgemeester Hoogenboomlaan 43) van haar broer Carolus. Na haar overlijden in 1771 wordt het ouderlijke huis verkocht aan Pieter Wit. Jacob Heinsius, de oudste zoon van Michiel jr., is secretaris te Hoogwoud. Hij koopt van zijn moeder op 8 juli 1727 een boerenhuis, erf, boomgaard, plantage en een vijver tegenover herberg De Witte Valk. Jacob trouwt in 1725 met de Aartswoudse Grietje Koorns, maar ook hem was helaas geen lang leven beschoren. Hun kindje Michiel was al jong overleden en Grietje Koorns blijkt in 1737 al hertrouwd met Gerrit Rol uit Purmerend. Grietje verhuist naar laatstgenoemde plaats en het boerenhuis op de viersprong wordt verkocht aan de nieuwe secretaris Gerrit van der Ster. Het huis blijft dus in de familie.

Carolus Heinsius van Willigen

De laatste zoon van Michiel Heinsius jr., Carolus Heinsius van Willigen, draagt om onduidelijke reden een dubbele achternaam. Daarom nog even iets over de familie van Willigen. In deel 1 van dit artikel hebben we heel kort stilgestaan bij de familie van Willigen. Michiel van Willigen bewoonde namelijk het oude huis bij het tankstation (Herenweg 64) op de viersprong. Van Willigen werd in 1656 te Hoogwoud geboren en vervulde tijdens zijn leven diverse ambtelijke functies. Naast secretaris en notaris te Opmeer was hij dijkgraaf van de Berkmeer en na de dood van Michiel Heinsius Sr. volgde hij deze op als baljuw van Hoogwoud. Michiel van Willigen was familie van Heinsius. Hij was namelijk getrouwd met Maritje Gerrits dr. Zijplant. Zijn schoonvader Gerrit was een broer van Anna Zijplant, in haar leven de vrouw van Michiel Heinsius Sr. Michiel van Willigen had een kind genaamd Carolus die ongehuwd was en in zijn korte leven advocaat en notaris was. Hij overleed op 27 jarige leeftijd en werd in 1709 bijgezet in de kerk van Hoogwoud. Zijn vader Michiel van Willigen overleed 6 jaar later, een paar maanden na zijn vrouw. Op de grafzerk staat zijn wapen en is (zeer moeilijk) te lezen: Dese twee graven in den tijd van 50 jaren na 23 september 1725 niet te openen nog te roeren. Dit was vastgelegd in het testament van Michiel en zijn vrouw d.d. 26-11-1711. Carolus Heinsius van Willigen draagt dus dezelfde voornaam als zijn overleden achterneef en heeft zelfs diens achternaam toegevoegd gekregen.

Wapen van Michiel van Willigen op zijn grafzerk in de NH kerk te Hoogwoud 

(foto: B. Ooijevaar).

Signatuur van Carolus van Willigen. Uit het Oud Rechterlijk Archief Hoogwoud.

Tijdens zijn ambt als baljuw in 1730 noemt hij zichzelf zelfs Carolus van Willigen. Het zou kunnen zijn dat Carolus in 1709 of 1710, vlak na het overlijden van zijn achterneef en rond het overlijden van zijn vader, werd geboren. Werd Carolus als pleegkind (thuishaler) opgenomen in het kinderloze gezin van Michiel van Willigen? Vernoemd naar zijn achterneef en opgevoed door diens vader zou zijn voornaam en dubbele achternaam kunnen verklaren. Bekend is dat Carolus Heinsius van Willigen kort na de dood van Michiel van Willigen het huis bij het tankstation betrok. Carolus, die in 1730 de nieuwe baljuw van Hoogwoud is geworden, trouwt in 1731 met Anna Oostwoud(er) uit Medemblik. Ze is de dochter van Claas Oostwoud en Aagje Houttuin. Schoonvader Claas is o.a. burgemeester van Medemblik en bezit rond 1710 al diverse goederen te Hoogwoud waaronder een huis in Harderwijk bij De Weere. In 1731 koopt hij de boerderij De Stins in Lambertschaag. Ook Carolus boert niet slecht in deze tijd, naast de talloze bezittingen die de familie Heinsius al heeft doet hij nog een aantal interessante aankopen. In 1735 koopt hij een huis en erf gelegen ten noorden van zijn huis aan de viersprong en 11 jaar later een erf waarop een huis heeft gestaan. Dit erf was gelegen benoorden het huis welke Carolus kocht in 1735. Zo ontstaat een aaneengesloten reeks van bezittingen. De hele oostzijde van het begin van het Noordeind is nu van Carolus. De overige bezittingen van landerijen in Hoogwoud laten we maar achterwege, het is haast te veel om op te noemen.

Behalve een zoon genaamd (hoe kan het anders) Michiel (vermoedelijk jong, in ieder geval kinderloos overleden) krijgen Carolus en Anna twee dochters. De eerste dochter Geertruida Heinsius van Willigen trouwt met dominee Petrus Leemaan. Geertruida sterft op 18 september 1806 te Hoorn. Op de tweede dochter Agatha zullen de talrijke goederen vererven. Carolus Heinsius van Willigen leeft nog in 1763. Wanneer hij en zijn vrouw zijn overleden is onbekend. Mogelijk stierf hij in 1770 want dat jaar komen we nogal eens tegen bij de overdracht van onroerende goederen aan zijn schoonzoon Cornelis van der Straten. Het huis met ruim 23 morgen land in de Zijpe (Grote Sloot 387) wordt in 1763 verkocht door de erven Margaretha en Catherina Heinsius voor slechts 989 gulden. Zoals al in deel 1 van dit artikel gemeld werd dit goed in 1689 aangekocht door Jan de Mist, de schoonvader van Michiel Heinsius jr.

Cornelis van der Straten

Agatha Heinsius van Willigen wordt in 1738 te Medemblik geboren. Het gezin woont dan nog maar kort in deze oude stad want op 17 september 1738 kwamen zij hier wonen. Zoals in deel 1 is verteld leefde in diezelfde periode te Ameland een baljuw met de naam Campegius van der Straten. Deze Campegius heeft een zoon genaamd Cornelis. Het is Cornelis van der Straten die zal gaan trouwen met de dochter van Carolus Heinsius van Willigen. Agatha en Cornelis wonen in Hoorn en krijgen drie zonen; Campegius (1759-1837), Carel (1760-1828) en Petrus van der Straten. Petrus of Pieter woont aan de Ramen te Hoorn. Hij is getrouwd met Adriana van der Wolff (1772-1858). Hun dochter Antje van der Straten trouwt in 1825 met Lucas Stokbroo. Na de dood van Carolus van Heinsius van Willigen vererven de goederen op zijn schoonzoon Cornelis van der Straten en na het overlijden van de laatste in 1811 op diens drie zonen. Het zijn deze drie zonen die we zo veelvuldig in de eerste kadastrale gegevens van 1832 tegen komen. De meeste van hun bezittingen zijn gelegen aan de oostzijde van de Herenweg. Campegius is rentenier en van hem wordt nadrukkelijk vermeld dat hij woonachtig in Hoogwoud is. Waarschijnlijk woont hij in het woonhuis bij het tankstation op de viersprong. Carel en Petrus wonen in Hoorn. Het huis bij het tankstation (Herenweg 64) staat er ondanks ingrijpende verbouwingen in het begin van de vorige eeuw nog mooi bij. We mogen dit huis, uitgezonderd enige boerderijen, rekenen tot het oudste woonhuis van Hoogwoud. Samen met de gedenkwaardigheden in de NH-kerk vormt het huis een herinnering aan lang vervlogen tijden. Tijden van een invloedrijke familie in het hart van Westfriesland.

Nostalgische hal bij de voordeur van Herenweg 64. (foto: B. Ooijevaar).

 

Bronnen deel 1 en 2

- P.Dekker; Oude Boerderijen en Buitenverblijven, 1991, deel 2b.

- J.Belonje; Heijnsius (van Willigen), van der Ster, van der Straten. In: De Nederlandse Leeuw, 1935 (jrg. 53).

- L. Groen en B. Ooijevaar; inventarisatie grafzerken in de NH kerk te Hoogwoud.

- Historisch Kadaster Alkmaar 1700-1910; cd-rom uitgave Regionaal Archief Alkmaar.

- Kadaster Alkmaar; Minuutplans en O.A.T. gegevens Hoogwoud.

- Westfries Archief; Oud Rechterlijk Archief Hoogwoud (transporten en hypotheken), Oud Archief Hoogwoud (verpondingsboeken) en Notarieel Archief.

- Diverse genealogische sites op Internet