Een Romeinse urn en de Willemshoeve

Door Bernd Ooijevaar

Geweldig! Zoals de titel van dit artikel ons vertelt, is er zeventig jaar geleden een Romeinse urn opgegraven op het land van de Willemshoeve te Hoogwoud. Maar leefden er hier al mensen in de Romeinse tijd? Wiens as zal er in de urn hebben gezeten? Waar is de urn gebleven? Wat weten we tot dusver van de geschiedenis van de Willemshoeve? Het hier volgende artikel zal trachten het verhaal achter deze mysterieuze vondst te ontzenuwen en de lezer proberen te overtuigen van het feit dat niet alles is, zoals het in eerste instantie lijkt.

Detail kadastrale minuut sectie E uit 1826. Onder de Willemshoeve
van de erven L. Zee en daarboven de nog bestaande boerderij
Dorpszicht (project www.dewoonomgeving.nl).

Krantenknipsel

Een jaar of 10 geleden kreeg ik van een oude dame uit Hoogwoud, die inmiddels is overleden, een aantal oude krantenknipsels, die ik in dank aan nam. Een van deze knipsels was een ongedateerd artikeltje betreffende de vondst van een Romeinse urn op het land van P. Donker aan de Koningspade (Willemshoeve). Enerzijds wekte het artikeltje mijn interesse, was er niet al eerder eens iemand geweest die mij vertelde over een Romeinse vondst aan de Mienakker? Ja, dat was de bakker uit Spanbroek die mij tevens informeerde over het oude slot dat achter zijn huis zou hebben gestaan, op de plaats van het huidige ‘Slothuys’. Een aantal van zijn beweringen bleken naderhand te worden bevestigd vanuit archiefmateriaal. Anderzijds was ik sterk geneigd het knipseltje maar te laten voor wat het was. Bewoning te Hoogwoud in de Romeinse tijd was, en is, vooralsnog uitgesloten. In die tijd was Hoogwoud nog een ongerepte woestenij. Maar wat nu met de Romeinse urn? Ik mocht er toch wel vanuit gaan dat er daadwerkelijk iets gevonden was.

De Willemshoeve

De eerst bekende eigenaresse van de Willemshoeve is Griet, dochter van Jan Willemsz. Dat zal in de 2^e helft van de 17^e eeuw zijn geweest. In 1710 was de boerderij en het land in tweeën gesplitst. De ene helft was in eigendom van Pieter Jacobsz Olij, de andere helft van de heer Nanning Keijzer[1]. Rond 1830 was de Willemshoeve en het achterliggende land van de erven Louris Zee[2], de zoon van Bruin Zee. Louris was in 1817 getrouwd met Etje van der Molen. Vader Bruin Zee boerde ook nog op het land tegenover de boerderij, waar thans de burgemeester Breebaartstraat is. Dit land ruilde hij in 1798 met Pieter Groot die woonde op de plek van de latere dokterswoning van dokter Pool. Waarschijnlijk kwam de Willemshoeve door het huwelijk van Maartje Zee (dochter van Bruin Zee) en Dirk Appel, te Hoogwoud op 10 mei 1829[3], later in handen van de familie Appel. De Huidige familie Donker kocht de boerderij in 1905 van de familie Appel[4].

Nationaal Archief

Jaren later, het internet had inmiddels ook hier thuis haar plekje veroverd, kwam ik op de site van het Nationaal Archief in Den Haag een opvallende foto tegen[5]. Daar zag ik toch werkelijk een prachtige foto van 2 personen met de vermaarde Romeinse urn. De foto is genomen op 22 april 1937 zodat de vondst nu direct gedateerd is.

De foto die bewaard wordt bij het Nationaal Archief.

Olfert Schermer

Naderhand blijkt ook de Hoogwoudse herbergier en chroniqueur Olfert Schermer melding van de vondst te hebben gedaan: In april [1937] heeft een arbeider op het land van P. Donker te Hoogwoud een kostbare urn opgegraven van Romeinschen oorsprong, men zegt van het jaar 1200, waar graaf Willem II door den West-Friezen is gesneuveld. Uiteraard een aardig detail welk ons echter meer verteld over het ontstaan van volkssprookjes dan over historische feiten. Het moge duidelijk zijn dat Willem II (ruim) 1000 jaar later leefde dan de tijd waaruit de urn zou stammen. Wellicht heeft men Willem II aan de vondst  gekoppeld omdat de urn gevonden werd nabij de Willemshoeve. De naam van deze boerderij zou immers (waarschijnlijk onterecht) verwijzen naar de plaats waar de Hollandse graaf heimelijk werd begraven (1256-1282). Desalniettemin ligt de Willemshoeve aan de Koningspade, de weg die we in 1528 al tegenkomen als Het Conincxpat[6].

De urn

In het fotoarchief van de gemeente Opmeer bevinden zich een aantal fotoboeken welke in de jaren 50 zijn aangelegd onder leiding van oud burgemeester Breebaart. Ook in een van deze boeken vinden we de foto uit 1937 terug. De foto blijkt dus niet alleen in Den Haag te worden bewaard. Fraaier is dat de gemeente Opmeer over nog een foto beschikt van de vermaarde vondst. Daar zien we de arbeider trots met zijn vondst op afgebeeld. Bij navraag bij P. Donker bleek de arbeider die de ‘urn’ vond Piet Boots te zijn.

Piet Boots toont trots zijn vondst (fotoarchief Hoogwoud,
berustend bij de gemeente Opmeer).

Zijn zoon Nico heeft dit op basis van de foto bevestigd. Nu we over een tweetal foto’s beschikken zijn we ook in staat een oordeel te geven over de herkomst van de urn.

Detail van de manuscriptenkaart uit 1655 door Johannes Dou. Op de
plaats van de latere Willemshoeve is nog geen bebouwing aanwezig
(HHRS Hollands Noorderkwartier i.s.m. Westfries Archief).

Uiteraard werd hier professionele hulp voor ingeschakeld. Van archeoloog G.P. Alders ontving ik het volgende commentaar (waarvoor bij deze mijn dank):

De ‘Romeinse Urn’ is zo te zien een olijfoliekruik zoals men die in vooral de 17e en 18e eeuw naar deze streken meebracht uit het Middellandse Zeegebied. In Enkhuizen zijn er bijvoorbeeld vele fragmenten van dergelijke kruiken gevonden.

Slotwoord

Al eerder werd er door middel van grondboringen in de ‘terp’ waarop de Willemshoeve staat, aangetoond dat deze plaats op z’n vroegst in de 17^e eeuw werd bewoond. De hoogte is waarschijnlijk opgeworpen ten behoeve van de boerderij die er tegenwoordig nog staat. De gevonden olijfoliekruik stamt uit dezelfde tijd en daarmee vallen de puzzelstukjes toch aardig op z’n plaats. Het is niet ondenkbaar dat de eerste bewoners van de ‘Willemshoeve’ betrekkingen hadden met de zeevaart. Maar ook via de handel kan de kruik in Hoogwoud terecht zijn gekomen. Van een Romeinse urn is dus geen sprake en het ‘mediterrane’ uiterlijk heeft waarschijnlijk geleidt tot de conclusie uit 1937. In het dorp deden al snel de verhalen de ronde dat de kruik iets met Willem II te maken had, waarschijnlijk omdat de vondst op het land van de Willemshoeve plaats vond. In 2007, zeventig jaar na de vondst, lijkt het verhaal een definitieve bestemming te hebben gevonden.

[1] Westfries Archief Hoorn, Oud Archief Hoogwoud, verponding- of stikboek van Hoogwoud, december 1710.

[2] Kadastrale Minuut Hoogwoud sectie E2, nr. 131 en Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels. Vergelijk hiervoor www.dewoonomgeving.nl

[3] Burgelijke Stand Hoogwoud; vergelijk www.genlias.nl

[4] M. Hoogland; De rijke en de arme Arie Groot en andere boeren in Hoogwoud. In: jaarboek stichting Hoochhoutwout 1996, blz. 23-39.

[5] Beeldbank Nationaal Archief Den Haag, collectie Elsevier, foto Polygoon N.V., fotonummer 032_0891.

http://beeldbank.nationaalarchief.nl/ (zoek op “Hoogwoud”).

[6] C. Hoek en A.M. Verbeek; De lenen van de hofstede Alkemade te Warmond. In: Ons Voorgeslacht, 32^e jaargang blz. 277.