Herinneringen aan de Wieringermeer 1932 - 1945

Door Co de Rijcke

De Wieringermeer bood aan het einde van de oorlog een prachtig beeld. Het koolzaad stond in al zijn schoonheid te bloeien. Helaas, om kwart over twaalf in de middag van 17 april 1945 werd de dijk bij de Oude Zeug door de Duitsers opgeblazen en stroomden miljoenen kubieke meters IJsselmeerwater door twee reusachtige dijkgaten de polder binnen. Wij moesten met ons gezin de Rijcke uit de Wieringermeer vluchten. Nu 70 jaar later - ik was destijds 7 jaar - heb ik de herinneringen aan die tijd op papier gezet.

 

Na die vlucht, vele jaren later, ben ik nu een echte Hoogwouder. Wij zijn begonnen toen we trouwden in 1962 in de Molenstraat in Hoogwoud waar we één van de eerste waren die toen de zogenaamde ‘Boogaerswoning’ bouwden. Wij hebben daar gewoond tot 1968 toen zijn we vertrokken naar Koedijk waar ik een aannemersbedrijf had samen met mijn zwager Henk Visser. In 1991 zijn we teruggekomen in Hoogwoud, sindsdien woon ik op de Gouwe 48, samen met mijn vrouw Jannie Glas. In 1980, toen Jannie’s vader stopte met boeren, hebben we met ons aannemersbedrijf drie woningen in de boerderij gemaakt. Dat gebeurde in overleg met monumentenzorg, omdat de boerderij uit 1671 een rijksmonument is. Op het erf heb ik in de loop der jaren veel archeologische vondsten gedaan en ik heb me in deze materie verdiept. Sinds 1998 zit ik in de werkgroep van Sichting Hoochhoutwout, waarvoor ik hoofdzakelijk stukken schrijf over archeologie. Maar déze keer begint mijn verhaal met de geschiedenis van mijn vader en moeder.

Zware klei, zwaar bestaan

Mijn vader trok als zogenaamde ‘polderjongen’ met vele anderen uit heel Nederland naar de drooggelegde Wieringermeerpolder. Mijn vader Guus de Rijcke woonde in Hoofdplaat in Zeeuws-Vlaanderen. In 1932 was daar, net als in heel Nederland, crisistijd met veel werkloosheid. Toen hing er op een goede dag een plakkaat op de deur van de kerk in Hoofdplaat: er werden polderjongens gevraagd voor de pas drooggelegde Wieringermeerpolder. Dat leek Guus wel wat, voor de zekerheid schreef hij in met nog een paar vrienden. Ze werden aangenomen en als 19-jarigen trokken ze naar het nieuwe land.

Polderjongens: Voorste rij tweede van links opa en Jan Arents 
en rechts voor op de lorrie met shagje vader Guus de Rijcke.

 

Ze werden gehuisvest in een barak in de Oude Zeug en hadden een zwaar bestaan. Overdag in de zware klei geulen spitten en drainagebuizen leggen en ’s avonds in een keet met 30 à 40 mensen slapen was niet leuk. De zware omstandigheden noopten hem om uit te kijken naar andere huisvesting. Op een dag kon hij in de kost komen bij mensen in de Raadhuisstraat in Wieringerwerf. Guus ontmoette een in die straat wonend buurmeisje, Hindertje Arents, en dat klikte bijzonder goed. De ouders van Hindertje kwamen uit Beerta in Groningen. De herenboeren hadden daar enorme bedrijven, hun rijkdom kon niet op ten koste van de arbeiders. Willekeur was aan de orde van de dag. De arme bevolking werd uitgebuit door de in kapitale boerderijen wonende agrariërs. Aan de arbeidershuisjes zonder enige luxe was dat af te zien. Omdat er weinig toekomst was voor een gezin met vier kinderen vertrok de familie Arents naar de Wieringermeer om een nieuwe toekomst op te bouwen. Ze kregen een huis aangeboden in Wieringerwerf, waar ze gewoond hebben tot de polder onder water werd gezet. Daarna belandden ze in Medemblik, waar ze zijn blijven wonen.

Doopjurk

Toen mijn ouders, Hindertje en Guus, trouwden kregen ze een tijdelijke woning toegewezen aan de Waardweg, toen gemeente Anna Paulowna, waar ik in 1937 geboren ben. Toen ik net geboren was, kwam Tante Marie op kraamvisite; ze had een prachtige zelfgemaakte doopjurk mee voor het geval dat Guus en Hindertje zich hadden bedacht en hun zoon wilden laten dopen. Het feest ging echter niet door en Marie ging weer huiswaarts met de mooie jurk, goed bedoeld, maar voor Guus niet meer aan de orde. Dat was voor hen een gepasseerd station. Van Anna Paulowna verhuisden we tijdelijk naar een huis bij een boerderij die nog niet bewoond was, vlak bij het latere dijkgat aan de Oude Zeug, waar nu een gedenkplaat staat.

De boerderij bij de Oude Zeug.

 

Mijn zuster is in dat huis geboren. Uiteindelijk kwamen we aan de Klieverweg in een, naast een boerderij gelegen, arbeiderswoning terecht. Mijn vader werkte in de oorlogsjaren op een dorsmachine. Met een aantal collega’s zorgde hij elke keer dat er zakken graan buiten de controle van de Duitse bewakers en de SD konden worden verstopt. ’s Avonds werden dan de zakken opgehaald en die brachten ze bij beurtschipper Snip, die ze in het ruim van zijn beurtschip naar Amsterdam vervoerde. Snip leverde de zakken graan af bij een verzetsgroep, die weer een klein beetje van de hopeloze hongersnood kon lenigen.

Na het zware werk in de klei kwam de oogst en het werk op de 
dorsmachine als een verademing.

 

Moeder Hindertje was dan ook elke keer als vader weer terugkwam opgelucht, ik kan me de spanning in huis nog herinneren. De acties gebeurden in opdracht van de ondergrondse. Na de oorlog bleef de familie Snip goede vrienden met de familie. Ik heb op Wieringerwerf op school gelopen tot mijn zevende jaar, toen we moesten vertrekken.

Messerschmidt

Ik herinner me nog uit de oorlog dat we veel speelden bij een Duitse jager, een Messerschmidt, die vlak bij ons aan de Klieverweg was neergestort.

De in 1943 neergestorte Messerschmidt aan de Klieverweg.

 

Alles veranderde toen mijn ouders werden geïnformeerd dat de dijk opgeblazen zou worden. De geruchten waren er al een tijdje, maar dat het echt zou gebeuren daar werd aan getwijfeld. Zeven uur van tevoren werden mijn ouders geïnformeerd dat ze onmiddellijk moesten vertrekken! Niks voorbereid en er werd een paard en wagen beschikbaar gesteld, waar we met drie gezinnen op moesten. We waren toen al een groot gezin met z'n achten, twee broers en drie zusters, dus veel ruimte was er niet. Via Kolhorn de Wieringermeer uit met alleen wat kleren mee, de rest werd achtergelaten.

De uittocht uit de ondergelopen Wieringermeer met paard en wagens.

 

De eerste nacht verbleven we in een café in Winkel waar meer gezinnen werden opgevangen. Daar werden we verdeeld over verschillende dorpen. Voor ons was het een verrassing waar we heen gingen. Wij werden naar Oudkarspel doorgestuurd, waar we bij de familie Kroon op de 'dars' onderdak vonden. Het verblijf op de kooldars vroeg om de nodige creativiteit. Met kleden werd een deel van de dars afgescheiden, zodat er een aantal slaapkamers was geformeerd. De wc was boven een sloot. Er werd een keukentje geïmproviseerd en zo hebben we ons een tijdje gered. Dankzij de familie Kroon en andere Langedijkers.

De boerderij in het dijkgat na het opblazen van de dijk.

 

Op de tweede dag nadat we in Oudkarspel beland waren, is vader Guus teruggegaan naar ons ondergelopen huis. Als oud-inwoner van de Wieringermeer moest je hiervoor een vergunning hebben in verband met plunderingen. Ze zijn er met een Langedijker vlet heen gegaan, maar het water stond zo hoog dat ze alleen nog een bed van zolder konden redden.

Onderduikers

Het was ook voor de kinderen een spannende tijd. Ik herinner me nog dat we op de wagen zaten met z'n allen en het was prachtig weer. Ik las later dat bij de uitgangen van de polder Duitse militairen en leden van de Landwacht stonden, die de Duitsers assisteerden bij het opsporen en opbrengen van de honderden onderduikers die in de polder zaten en anderen die werden gezocht. Dit onderzoek kostte de in de Wieringermeer vooraanstaande verzetsman A.C. de Graaf het leven. Tijdens de bezetting was hij een van de leiders van het verzet in de polder. Toen hij op 17 april hoorde dat de Wieringermeer onder water werd gezet, verliet hij zijn onderduikadres om zijn gezin te helpen bij de evacuatie. Bij het verlaten van de polder werd hij herkend en gearresteerd. Tijdens het transport werd de heer de Graaf bij Sijbekarspel door een lafhartige landwachter doodgeschoten.

Een van de verwoeste boerderijen in augustus 1945. (foto G. Pijper, Twisk).

 

Zevenduizend inwoners van de Wieringermeer verlieten het stukje grond waar ze hun bestaan hadden gevonden. In de lange stoet waarin ze het oude land binnentrokken, waren er velen die niet wisten waar ze de nacht moesten doorbrengen. De familie van mijn moeder, de familie Arents, belandde in Medemblik waar ze altijd zijn blijven wonen. Wij hebben met ons gezin drie maanden in de koolboet in Oudkarspel gewoond, daarna kregen we een huis toegewezen in Noord-Scharwoude op de Achterstraat. Mijn vader heeft het huis later gekocht, mijn broer woont er nog.

De familie de Rijcke in de Achterstraat in Noord-Scharwoude. Co, de oudste van het gezin, naast zijn vader.

 

Metselaar

Vader Guus is, nadat we uit de Wieringermeer weg waren, aan een omscholingscursus voor metselaar begonnen. Hij heeft als metselaar meegewerkt aan de woonhuizen die opnieuw opgebouwd werden nadat de Wieringermeer weer droog was, onder andere aan de Oudelanderweg. Als ik zo terugkijk, dan heb ik grote bewondering voor alle mensen die uit armoede in de jaren dertig naar de Wieringermeer trokken, daar een leven hadden opgebouwd en in één klap hun bestaan zagen wegvallen; ze moesten met praktisch niks weer opnieuw beginnen.

De Wieringermeerders vluchtten vooral naar de randgebieden van de polder. Naar Hoogwoud 89 gezinnen waarvan de meesten later weer teruggingen naar de Wieringermeer. Ik heb de belevenissen van mijn familie beschreven, maar dit verhaal geldt voor veel families.

De contacten met de familie in Zeeuws-Vlaanderen zijn er nog altijd. In mei jongstleden zijn we een weekend naar Zeeuws-Vlaanderen geweest en hebben we weer nichtenen nevendag gehad in Hoofdplaat. Daar is toen een boek uitgegeven met de levensverhalen van de familie van Guus de Rijcke en Hindertje Arents, samengesteld door mijn zwager Henk Visser.

Herdenkingsplaquette, vrijwel op de plek waar de boerderij stond.