Jan Koeten
Herinneringen aan Aartswoud – Deel 4
Door Cees Modder (†)
Enkele jaren geleden mocht ik een verhaal kopiëren van Jan Koeten. Hij had het geschreven in 1940 over alles wat hij had beleefd en nog wist van Aartswoud vanaf 1880 tot 1940. Er waren meer mensen die dat deden, denk aan Dirk Pijper uit Opmeer die niet alleen verzen en gedichten maakte, maar ook over Opmeer het een en ander opschreef. Aan Pieter Bossen die toen de kronieken schreef over de dorpen Aartswoud en Hoogwoud en natuurlijk aan Olfert Schermer met zijn kroniek over Hoogwoud.
Deel 1 van Koetens herinneringen publiceerden we in onze uitgave van 2013 Groot Werk, deel 2 in de uitgave van 2014 Oude Rechten, deel 3 in de uitgave van 2016 Water, Lust en Last.
Jan Koeten.
Hoofdstuk VII De Gemeente
Het dorp Aartswoud hoewel volgens overlevering uit oude Kronieken voorheen een eigen gemeente, behoorde in 1880 tot de gemeente Hoogwoud evenals de omliggende gehuchten en verspreide huizen als de Gouw, de Weere en de Langereis. Het raadhuis stond en staat nog in de Kerkelaan, naast de Protestante Kerk en tegenover de openbare School. Daar moest iedere burger verschijnen bij, geboorte, dood, huwelijk, militie enz. enz. Burgemeester was J.C. Albracht. Secretaris,Ontvanger, Boekhouder van het Burgerlijk armbestuur W. Vetter. Deze was ook met de leiding der posterijen belast. Hij was wat men noemt de hotemetoot voor de geheele gemeente, want iedere burger kwam met deze man in aanraking. Gemeente veldwachter en bode was Kees Kuin ook bij velen nog wel bekend, daar door hem ook zeer vele bijbaantjes werden vervuld als aanplakker, bode voor de banne, schoonmaker van het Raadhuis enz., terwijl hij ook zorgde dat de beroemde Enkhuizer Almanak op tijd in het bezit kwam van de gegoede burgers. Als postbode fungeerde Klaas Boon die vele jaren achtereen, met zijn hondenwagen de geheele gemeente rond ging om brieven, briefkaarten, couranten en postpakketten te bezorgen en weer mee te nemen. ’s Morgens vroeg ging hij naar Spanbroek, waar de postwagen uit Alkmaar aankwam om de post te halen en te brengen. Begrijpelijk was het postverkeer niet zoo druk, er verschenen slechts weinig couranten en zoo was het ook met de andere poststukken. Evengoed was het geen benijdenswaardig baantje, als men bedenkt dat deze man iedere dag ook Zondags door weer en wind moest gaan om alles zoo goed mogelijk op zijn plaats te bezorgen in een open hondenkar.
De burgemeesters C. Pijper, J. Breebaart en D. Hoogenboom
Burgemeester J. Breebaart met ambtenaren.
Als wethouder fungeerde de heeren Freek Appel en Cees Pijper terwijl de raadsleden waren Pieter Vijn, Jaap Vlaar, Aldert de Wit, Klaas Vel Kzn en Jaap Brouwer. De verhouding was zes Protestant en een Rooms. Van lieverlede kwam ook in de Gemeente huishouding verandering. De posterijen kregen een eigen kantoor beheerder Koeman, later door zijn zoon Wouter en nu vacant.
Als burgemeester volgen C.Pijper, J.Breebaart en thans D.Hoogenboom, deze laatste twee tevens secretaris.
Als ontvanger trad op R. van der Veen en thans P. Vos. Gemeente veldwachter en bode is nu IJ. Bood, terwijl Rijks veldwachter is J. Fix. De Raad bestaat thans uit de volgende personen. Wethouders L. Glas en C. Klaver. Leden P. Groen, P. Deken, K. Braak, H. Hamming en P. Bossen. Verhouding 4 links en 3 rechts.
De bevolking is thans gestegen tot boven 2100 zielen. De gemeente is verdeeld in drie stemdistricten n.l. één te Aartswoud, één te de Weere en één te Hoogwoud tevens het hoofdbureau. Boekhoudster van het Burgerlijk Armbestuur is Mej. W.G. van der Veen.
De brandweer bestond voorheen uit drie handspuiten, gestationeerd in de Weere, Aartswoud en Hoogwoud. Iedere burger van 18 tot 60 jaar was verplicht bij brand of repetitie hulp te verleenen. Thans bezit de gemeente een autobrandspuit met vaste bediening. Een groote vooruitgang dus.
J. Modder bij de brandspuit.
Hoofdstuk VIII Het Kerkelijk Leven
De geheele bevolking bestond uit Vrijzinnigen, behoudens een paar Katholieke gezinnen. Er was dus maar een Ned. Herv. Kerk met als predikant Ds Bruins. De kerk bezat in eigendom ongeveer vijftig H.A. los land, benevens een boerenplaats, genaamd de Kerkeplaats. Alles werd onder de burgers publiek verhuurd terwijl arbeiders en kleine middenstanders een paar snees bouwland konden krijgen tegen een billijke prijs, waarvan dan ook een ruim gebruik werd gemaakt.
Het Kerkbestuur bestond uit drie kerkvoogden n.l. Dirk Koorn, Klaas Vel en Jaap Koomen zeven Notabelen te weten Dirk Rempt, Jb Vel, Jaap Zweet, Klaas Helder, Dirk Pluister, Piet Glas en Piet Hartog. Secretaris/penningmeester D. Tates.
De Notabelen werden gekozen door de stemgerechtigde lidmaten, die op hun beurt weer de Kerkvoogden kozen. Voor de geestelijke zorgen en de armen praktijk waren er drie Ouderlingen en drie diakenen. Hiernaast stond nog het Kiescollege welke ook door de stemgerechtigde werden gekozen en op haar beurt weer de ouderlingen en de diakenen kozen.
Herdenkingsplaquette in de NH kerk Aartswoud.
De diakonie bezat weinig aardsche goederen doch werd door het Kerkbestuur gesteund.
De toren zonder spits was het eigendom van de gemeente. De klok daterende van 1620, heeft drie wijzerborden elk met een wijzer. Het luiden dat door drie personen moest geschieden, geschiedt bij Godsdienst oefeningen, bij begrafenissen en bij brand. Men beweert dat er voor jaren terug wel een spits op de toren is geweest doch door de bliksem eraf is geslagen. De ondersteuning van de armen was zeer sober. Het Kerkbezoek was heel wat beter dan tegenwoordig, soms honderd en meer personen. Vele predikanten hebben onze kerk gediend, waarvan vele goede redenaars. Op een aparte bladzijde volgen zij met jaartallen van komen en gaan erbij. In 1883 werd besloten een nieuwe kerk te bouwen. Deze werd bijna geheel door de dorpsambachtsmenschen gebouwd. De ontwerpers en de bouwmeesters waren C. Leeuw en C. Deutekom beide timmerlieden alhier. De kerk die een sieraad is voor het dorp, ziet er van binnen keurig uit en is in toenmalige moderne stijl uitgevoerd. Een mooier preekstoel zonder klankbord, gemaakt door de wagenmaker Evert Oud, vind men nergens in de omtrek.
Ook is uit de oude kerk overgeplaatst de Heerenbank dateerende van 1641. Een sierraad van ouderwetsche stijl. Tevens zijn de drie koperen lichtkronen uit de oude kerk bewaard gebleven. Een prachtig nieuw orgel voltooid het geheel. Zooals een zandsteen in de muur boven de ingang aangeeft is de kerk ingewijd 3 Aug. 1884 naar aanleiding van Kol 111-1. “Zoek de dingen die boven zijn”. De inwijding geschiede door de toenmalige predikant Ds P.A. Riedel. Als koster fungeerde toen Lijp Baas, wed S. Koorn. Ze werd bijgestaan door haar zoon Simon, die ook later het baantje heeft overgenomen, terwijl thans Dirk Rempt koster is. Na D. Tates is W. Groot vele jaren secretaris geweest, die tevens voorzanger was, na het bedanken, werd J. Koeten als secretaris gekozen en werd het voorzingen afgeschaft. Het orgel werd het laatst bespeeld door Mevr. van Ree-Trik. Thans is organist J. Koeten Thz. Geschiedde het orgelpompen voorheen met handkracht, eerst door Hein Lak en later door Piet Koster, daarna is een electrische motor aangebracht, zoodat het baantje van orgeltrapper is vervallen. Een afzonderlijk Catechisatie lokaal bevind zich aan de westzijde, terwijl voor in de kerk zich twee trappen bevinden naar boven, waar zich een mooie vergaderzaal bevindt. De eerste steenen zijn gelegd door jongeheer Dirk Rempt Dz. Oud 12 jaar en Geertje Koorn Jdr. Oud 10 jaar den 17e Mei 1883, zooals een steen aangeeft. Was het voorheen de verlichting met petroleum, thans alles electrisch.
Naast de Kerk staat de Pastorie in 1872 gebouwd door de timmerman Gert Groen en in 1873 in gebruik genomen door Ds Bruins en vervolgens vele predikanten tot woning gediend.
Preekstoel gemaakt door Evert Oud.
In 1930 toen Ds Spaargaren naar Terschelling was vertrokken en het Kerkbestuur door niet aansluiten bij de Raad van beheer, geen predikant mocht beroepen, verhuurde men de Pastorie als zijnde de mooiste woning in de geheele gemeente, aan de nieuw benoemde Burgemeester D. Hoogenboom. De pastorie is luxueus voor den toen-malige tijd gebouwd, bevat vele kamers beneden zoowel als boven. Ze is voorzien van een mooie voortuin en van een achtertuin. Alles is keurig in orde gehouden en maakt een prettige indruk. Was vroeger verlichting primitief evenals de watervoorziening, thans is alles electrisch, waterclosets, badkamer en centrale verwarming. Vorig jaar is besloten, zich aan te sluiten bij de Raad van beheer en aan zijn verplichtingen te voldoen en zich te verenigingen met de Kerkelijke Gemeente Hoogwoud om voor gezamelijke rekening een predikant te nemen. Een beroep op Ds Kreb uit Westzaan werd gedaan en door deze aangenomen. Deze zal 2 Juni zijn ambt aanvaarden. Als woonplaats heeft hij Hoogwoud gekozen, zoodat de Burgemeester vooralsnog in de Pastorie te Aartswoud blijft.
Eerste steen.
Hieronder volgt de Predikanten lijst.
J.A. Bruins 1869 - 1881
P.A. Riedel 1881 - 1886
A.M.A. Reinders 1887 - 1890
J. Zeegers Wz 1890 - 1893
C. Houtman 1893 - 1895
J.C. van Voorden 1896 - 1898
J.D. Dardeume AnKingma 1900 - 1905
D.N. Luithoff 1906 - 1911
M. van Leeuwen 1911 - 1916
W.A. Kastein 1916 - 1919
J.J.F Spaargaren 1919 - 1930
Vacant 1930 - 1940
H. Kreb 1940 -
Pastorie Schoolstraat 47.
