Ronde schoorsteen
Door Co de Rijcke
Een paar jaar geleden kwamen mijn buren, Ruud en Mariska Knijn van Gouwe 51, bij me langs met het verzoek of ik wilde helpen om een ronde schoorsteen op te metselen. Hun oude schoorsteen was van zeer slechte kwaliteit. Ruud had een schoorsteen in betere staat opgekocht uit een gesloopte boerderij. Ik was al een tijdje met pensioen en ik was altijd al gecharmeerd van ronde schoorstenen. Ik vond het een mooie uitdaging om mijn oude vak van metselaar weer eens uit te leven.
De schoorsteen bovenin de spiegel.
Als je een rondje in onze omgeving fietst zie je vooral in Twisk, Sijbekarspel en Benningbroek veel ronde schoorstenen die de boerderijen sieren. Tussen 1850 en 1880 was het een goede tijd voor de agrariërs.
De boeren kregen het beter en wilden dat laten zien, er was een toename van het aantal stolpen en er werden oudere stolpen opgeknapt. Een ronde schoorsteen was luxer en stijlvoller; dat gaf aanzien en een ronde is bovendien sterker dan een vierkant exemplaar.
Met een dak kun je indruk maken, bijvoorbeeld met de zogeheten spiegel. Dat is een driehoekige uitsparing in het rieten dak, waarbij in de driehoek het dak wordt gedekt met pannen. Het riet kan eenvoudig rechthoekig, trapsgewijs terugspringen, maar ook met sierlijke vormen. De schoorsteen staat vaak bovenin de spiegel. Dat staat niet alleen mooi, de reden is vaak ook heel praktisch:
voor het waterdicht maken kan men met pannen beter aansluiten op de schoorsteen dan met riet. Door het van beneden naar boven dekken met riet, wordt het onder de schoorsteen zo kort dat het niet meer vastgezet kan worden. De versierlust hield niet op bij een spiegel met een schoorsteen, maar ging verder met een topgevel, waarvan de windveren versierd werden met verfijnd houtsnijwerk met talrijke ranken. Soms was het een klokgeveltje, waar weer ornamenten bovenop werden gezet.
Co met zijn voegspijker bij de schoorsteen.
Ruud en ik hebben in overleg de schoor- steen op de grond weer opgebouwd. De schoorsteen heeft een opbouw van vierkant naar achtkant (met hoekstukken) naar rond (met ringen). De vierkante vorm heeft als voordeel dat dat de beste aansluiting geeft op het dak, op de pannen. Het aanbrengen van lood voor de afdichting is hierbij ook gemakkelijker. Zoals op de foto te zien is, hebben wij een muizentand gemetseld, een uittanding, als het ware een luifeltje over de naad, de oude manier om inwatering te voorkomen. De muizentand loopt natuurlijk trapsgewijs met de schuinte van het dak mee.
De natuurstenen hoek- stukken voor de overgang naar achthoekig waren er gelukkig nog. We hebben voor de acht vlakken om en om rode en gele stenen gebruikt. De rode vlakken steken iets meer naar voren, waardoor er daar precies ander- halve steen past. Op de gele vlakken is er iets minder ruimte.
De bekroning is het ronde gedeelte met een aantal ringen. De ringen, die het begin en het eind van het ronde gedeelte markeren, ontbraken, maar ze zijn door Ruud bijgemaakt. Hij heeft mallen gemaakt en de ringen van beton gegoten. Ze hebben een fijn profiel. Verder hebben we nog ringen aangebracht door twee banden gele steentjes iets uit te kragen.
Er zijn schoorstenen te vinden met spiralen van gele steentjes. Daarvan wordt verteld dat iedere spiraal staat voor 7 bunder (ha) land. Zelfs als de boerderij in één kleur gemetseld was, kon de metselaar het vaak niet laten om in de schoorsteen proeven van zijn kundigheid te verwerken. In sommige dorpen lijkt het alsof de metselaars tegen elkaar hebben opgeboden.
Het was nog wel spannend om de schoorsteen op zijn plaats te krijgen met een kraan, maar door voorzichtig manoeuvreren van de machinist is dat prima gelukt.
Het intakelen in de dakopening.
Als wij uit het raam van onze boerderij aan de overkant de schoorsteen op de boerderij van Ruud en Mariska zien staan, dan voel ik me trots en ik hoop dat mijn metselleraar van de Ambachtsschool, die mij dat mooie vak heeft geleerd, kan zeggen: ‘Goed gedaan jochie’.
Een mooi geheel.
